اورمو ایشچیلری :آرتوم دینج
سئوگیلی اوخویوجو؛ اینسان حاق و حوریتلریندن یانایسان؛ فردی ویجدان، ایراده و ائیلم قابلیتینی اورتایا قویما زامانی گلیب چاتمادی می؟ بو یازی؛ دونیادا آرتیق چاغدیشی ساییلان آما ایران’دا اویغولانماقدا اولان عرقچی گؤروش اساسیندا، فارسلاشدیرما سیاستلرینه دور دئمک اوچون “فارسجا اوروجو گونو” کامپانیاسینی باشلاتماق آماجی ایله بیر اورتاق دوشونجه و ائیلم یوروتمه چاغریسیدیر.
گونوموز شرطلرینده شخصلر آراسی گوج ایلیشکیلری تامامییلا سیاسی اقتدارلارین کونترولو قابسامینا گیرمیش ساییلماز. بیره‌یلر/فردلر سیاسی اقتدارلارین بلیرلدیکلری/دایاتدیقلاری آماجلارین دیشینا/خاریجینه چیخیب اؤزه‌ل/خصوصی ایلیشکیلرینده هارداسا تمامن، توپلومسال ایلیشکیلرینده ایسه قیسمن اؤز ایستنج/اراده و ترجیح‌لری ایله اؤز اقتدار ساحه‌لرینی یؤنه‌ده‌بیلمکده‌دیرلر.
قورامسال (تئوریک) چرچه‌وه‌لر و ایدئولوژیک گؤروشلر، اویغولانابیلر اولدوقلاری اؤلچوده؛ ایچی بوش بیره‌ر ‘کاتئقوریک
ادعا و سؤیلم’ ماهیتیندن چیخیب ‘ائتکیلی و دؤنوشدوروجو گوج یا دا ائیلم’ ماهیتینه بورونرلر. دولاییسییلا ‘ایدئال ساییلان سؤیلم’، ‘گئرچک ائیلم’ه دؤنوشه‌ره‌ک حیاتا گئچر. ایران’دا باسقیچی فارسلاشدیرما اویغولاما‌لارینا قارشی، تورکلر طرفیندن آپاریلان دیره‌نیش سورجینه -سؤیلملر ایله ائیلملر آراسینداکی ایلیشکی و ائتکیلشیمین توتارلیلیغی و گئچرلیلیگی آچیسیندان- باخیلدیغیندا؛ آنلاملی اؤلچوده بیر چلیشکی/تناقض و داغینیقلیقدان سؤز آپاریلابیلر. بوگون اعتباری ایله سوردورولمکده اولان دیره‌نیشین بیچیم و ایچریگی، خصوصن اویغون ‘سؤیلم’ و ‘استراتژیک اؤنگؤرو’ گلیشدیرمه آچیسیندان اله آلیندیغیندا؛ عمومیتله ‘کور-داغینیق ائیلملر’ین یانی سیرا گئرچک توپلومسال یاشام ساحه‌لرینده سوردوروله‌بیلر پروژه و پلانلاما‌دان یوخسون ‘ایچریگی دولدورولوب تمللندیریلمه‌میش ادعالار’ سلسله‌سی ایله قارشی قارشییا اولدوغوموز سؤیله‌نه‌بیلر.
بونون اوچوندور کی ایران’دا سوردورولمکده اولان فارسلاشدیرما سورونونا قارشی، تورکلرین اورتایا قویدوقلاری یازیلی، سؤزلو، گؤرونتولو وب. مئدیاتیک اورتاملاردا؛ ‘نه ائتمه‌لیییک؟’، ‘قورامسال/تئوریک بوشلوق واردیر’، ‘اویغولانابیلر استراتژیک اؤنگؤرو، پلان و پروقرامیمیز یوخدور’، ‘بونالیم/کریز یؤنه‌تیمی گوجوموز یوخ’، ‘گئرچک توپلومسال زمینلرده سوردوروله‌بیلر ائتکیلی ائیلملر سلسله‌سی بوشلوغو’ وس. کیمی بؤیوک سورو اشارط‌لری داشییان قایغیلاندیریجی بیانلار؛ هر گئچن گون یئنیدن اوره‌دیلره‌ک/تولید ائدیلره‌ک گونده‌مین تمل موضوع و سورونو حالینا گه‌لمکده‌دیر.
بورادا آماجیم سؤز قونوسو اساس سورونلاری دارتیشماق دئییل، شوبات/فئورال’ین 21’ی (اسفند’ین 2’سی) مناسبتی ایله، رسمی رابطه‌لر دوزه‌یینده تورکجه’نین یاساقلاندیغی و تورک مدنیتینین کولتور-قیریمی سیاستلرینه تابع توتولدوغو ایران’دا؛ تورکجه’نین ایشلَوسه‌للشمسی و تورک مدنیتینین سوردورولمسی استراتژی‌سینی گوده‌ن گؤروشلر دوغرولتوسوندا کیچیک، ساده آما سوردوروله‌بیلر و ائتکیلی بیر ائیلمه گئچمه اؤنریسینده/تکلیفینده بولونماقدیر. بو ائیلم؛ آز مالیه‌تله/هزینه‌یله سونوجلاری کونترول ائدیله‌بیلن، شخصلر طرفیندن اویغولانابیلن باریشجیل-مدنی بیر ائیلم‌دیر.
دونیا آنا دیلی گونو مناسبتی ایله ایلده بیر گونلوک “فارسجا اوروجو” ائیلمی!
ائیلمین ‘نه‌لیگی’، ‘نییه‌لیگی’ و ‘نئجه‌لیگی’ ایله باغلی آچیقلاما‌لار آشاغیدا خلاصه‌لنمیش بیچیمده وئریلمکدهدیر:
1. "فارسجا اوروجو” نه‌دیر؟
"فارسجا اوروجو” ائیلمی ایران’دا اویغولانماقدا اولان فارسلاشدیرما و کولتور-قیریمی سوره‌جینه دور دئمه آدینا، باریشجیل و مدنی بیر ته‌پکی/عکس العمل قالیبیدیر. هر ایل شوبات/فئورال’ین 21’یندئ (اسفند’ین 2’سینده) دونیا آنا دیلی گونو مناسبتی ایله بیر گون بویونجا تورکلرین اولدوغو هر یئرده، هر تور/جوره رسمی و خصوصن ده رسمی اولمایان ایله‌تیشیم/ارتباطات بیچیملرینده (اوخوما، یازما، دینله‌مه، ایزله‌مه، دانیشما وس. کیمی)؛ گؤنوللو اولاراق فارسجا’نی دؤوره دیشیندا/خاریجینده توتما ائیلمیدیر. دولاییسییلا ایلده بیر گونلوک فارسجا’نی قوللانماما/استفاده ائتمه‌مه ائیلمیدیر.
2. "فارسجا اوروجو” نئجه اویغولانابیلر؟
بو بیر یؤنتم مسئله‌سیدیر. ده‌گیشیک دوروملاردا سؤز قونوسو دورومسال شرطلره اویغون بیچیم و یؤنتملرله؛ شخصلرین یئته‌نه‌کا/استعداد، امکان، ایراده و سئچیمینه باغلی اولاراق گئرچکلشدیریله‌بیلر. اساس آماج، گونده‌لیک ایله‌تیشیملرده/ارتباطاتدا فارسجا’نین بیر گون بویونجا استفاده ائدیلمه‌مه‌سیدیر. بو آماج آشاغیدا وئریلن بیچیملرده اویغولانابیلر:
2.1. هر تورلو/جوره فارسجا یازیلی متینلری (هم دیجیتال اورتاملاردا: بیلگیسایار، جیب تئلئفونو، آیپود، مپ3 چالار وب.؛ هم ده دیجیتال اولمایان اورتاملاردا: کاغاذ اوزه‌ری، پوستئر، تابلو وب. کیمی یازیلاری) اوخوماقدان گؤنوللو اولاراق قاچینماق و امتنا ائتمک.
2.2. هر تورلو/جوره فارسجا گؤرسل ائکران و صحنه‌لری (تئلئویزیون کاناللاری، اینتئرنئت سایتلاری، سینما پرده‌لری، تیاترو صحنه‌لری وب. کیمی گؤرسَللری) ایزله‌مه‌کدن گؤنوللو اولاراق قاچینماق و امتنا ائتمک.
2.3. هر تورلو/جوره فارسجا ائشیدسل سسله‌ندیرمه‌لری (رادیو کانا‌لی، موزیک پارچاسی، فارسجا جانلی دانیشما، وب. کیمی ائشیدسَللری) دینله‌مه‌کدن گؤنوللو اولاراق قاچینماق و امتنا ائتمک.
2.4. هر تورلو/جوره فارسجا یازما و یازیشما داورانیشیندان (هم دیجیتال اورتاملاردا: بیلگیسایار، جیب تئلئفونو، آیپود، مپ3 چالار وب.؛ هم ده دیجیتال اولمایان اورتاملاردا: کاغاذ اوزه‌ری، پوستئر، تابلو وب. کیمی متینلر یازماقدان) گؤنوللو اولاراق قاچینماق و امتنا ائتمک.
2.5. هر تورلو/جوره فارسجا دانیشماق و نییت بیلدیریمیندن (هم دیجیتال اورتاملاردا: اینتئرنئت، جیب تئلئفونو وب.؛ هم ده دیجیتال اولمایان اورتاملاردا: اوز-اوزه گؤروشملر کیمی ارتباط‌لاردا) گؤنوللو اولاراق قاچینماق و امتنا ائتمک.
3. "فارسجا اوروجو” نه اوچون اویغولانما‌لیدیر؟
بو بیر ائتکی-ته‌پکی یا دا عمل-عکس العمل مسئله‌سیدیر. ایران’دا سیاسی اوتوریته ایچینده یووالانمیش ایرقچی آنلاییشین اقتدارینین ائتکی آلانینی/دایره‌سینی/قابسامینی بیر گونلوک اولموشسا دا دارالدیب تورکجه’نین دوغما ساحه‌سینی -تورکلرین یاشادیغی هر یئری- فارسجا’نین اشغالیندان آریندیریب قورتارما ماهیتینده اولا‌جاق اولان بو مدنی گیریشیم، آشاغیداکی سونوجلارین اورتایا چیخماسینا سبب اولابیلر:
3.1. سونوجلاری کونترول ائدیله‌بیلن بیر گیریشیمله -اساسیندا فردی، سونوجدا ایسه توپلومسال اولاراق- تورکلر آراسیندا کیملیکسَل حاق و حورریتلره دایر بیلینج و ایشبیرلیگی‌نین آرتماسی و یایغینلاشماسینا یول آچابیلر.
3.2. بو بیلینج‌لی گیریشیم گونده‌لیک یاشام ساحه‌سی‌نین حدودلارینی آشیب بوتون توپلومسال ایلیشکی ساحه لرینه -تحصیل، اقتصاد، حقوق، هونر، سیاست وب.- سیچرایابیلر.
3.3. تورک اولمایان میللتلر خصوصن فارسلار آراسیندا،تورکلرین اوغرادیقلاری حاقسیزلیقلارین آلغیلانیب آنلاشیلماسینا یول آچا‌راق کوره‌سل و یئره‌ل اؤلچکلرده تورکلرین حاقلی طلب‌لری‌نین سسلندیریلمه‌سی ایله باغلی مثبت بیر کامو اویو/افکار عمومی اولوشومونا سبب اولابیلر.
3.4. ایران’دا سیاسی اوتوریته یاپیسی‌نین ایچینده کریستاللاشمیش/برکیمیش اولان ایرقچی و شووئنیست فارسچی اوداق/مرکز، محفل و که‌سیملر بو بیچیمده بیر ائیلمه،حقوقی هرهانکی بیر جزا که‌سه‌مه‌یه‌جکلری اوچون، مظلوم اینسانلارین عمومی ایراده‌سی -سیویل اطاعت‌سیزلیک- قارشیسیندا نه‌قده‌ر گوجسوز اولدوقلارینی آییرد ائده‌بیله‌جکلر.
3.5. بو شکیلده بیر بیلینج‌لی و مدنی گیریشیم ساده‌جه بیر گونلوک اولموشسا دا، بؤیوک بیر اولاسیلیقلا ایران’داکی تجاری، اقتصادی، تحصیل، یولداشلیق وب. کیمی توپلومسال رابطه‌لری جدی بیر بیچیمده ائتکیله‌یه‌بیلر. بو دوروم سیاسی اوتوریته‌نی جدی سیخینتی‌لارا سوخابیلر و آردیندان بعضی باسقیچی اویغولاما‌لارین اورتا‌دان قالدیریلماسینا زمین حاضیرلایابیلر.
سونوجدا بونا بنزر ائتکیلی، آز هزینه‌لی و مدنی ائیلم و گیریشیملر؛ باسقیچی ایرقجی اوتوریته‌لرین ظلمونه اوغرامیش خالقلار طرفیندن تکرار-تکرار تکرارلانارسا، حاقین دیرچلمه‌سی اوغرونا آرزولانان اساسلی ده‌ییشیملرین گئرچکلشمه‌سی مومکون اولابیلر. چونکو بو تورده‌ن/نوعدان گیریشیملرین گئرچکلشمه‌سینی گره‌کدیره‌ن گوج؛ باسقیچی اوتوریته‌لرین دئییل، ظلمه و حاقسیزلیغا اوغرامیشلارین فردی ویجدان و ایسته‌نجلرینده/ایراده‌لرینده گیزلیدیر. دولاییسییلا، بوراداکی سوروملولوق/مسولیت ظالیمه دئییل، حاق طلبینده بولونان مظلوما دوشمکده‌دیر.
بورادا بو ائیلم بیچیمی‌نین، تورکلرین یوغونلوقلا/چوخ‌لو ساییدا یاشادیقلاری و هارداسا بنزه‌ر باسقی و کولتور-قیریمی سیاستلرینه معروض توتولدوقلاری افغانستان، چین، روسیه، گورجوستان، اوکراینا، آلمانیا، بولقاریستان، یونانیستان، سوریه، مصر، عراق ود. اؤلکه‌لرده عینی گونده تورکلر طرفیندن اویغولانماسی‌نین اثابتلی اولاجاغینی آنیمساتماق/خاتیرلاتماق یارارلی اولا‌جاقدیر.
دیلین سورونساللاشماسی/مسئله‌لشمه‌سی ایله باغلی بعضی نوتلار:
دونیادا چئشیدلی اینسان قروپلارینین دانیشدیغی 6700 ده‌ییشیک دیلین یاریسی، یوخ اولما تهلوکه‌سی ایله قارشی قارشییا‌دیر(3).
یونئسکو دیللرین اینسان اویغارلیغینین بیر قازانیمی اولاراق یوخ اولما تئهلوکه‌سینه دقت چکمک و اونو اؤنله‌مک آماجییلا، 1999’دا شوبات/فئورال’ین 21’ی (هیجری گونش تاریخی ایله 1379،11،02) گونونو “دونیا آنا دیلی گونو” اولاراق ائلان ائتدی.
آنا دیلی؛ توپلومسال بیلیملرده، اوشاغین دوغولدوغو اورتامین/محیطین ایچینده (آییله‌ده) توپلومسال و فیزیکی چئوره‌سی ایله قوردوغو ایلیشکیده اؤیره‌نه‌رک استفاده ائتدیگی ایلک دیله دئییلر.
دیل یا دا تام آنلامی ایله دئییلرسه “آنا دیلی”، شخصلرین منسوبو اولدوقلاری ائتنیک کیملیک و مدنیتلرینی اولوشدوران اساس سرمایه ساییلار. مسلط مدنیتده‌ن فرقلی اولان مدنیت و دیللرین ایشلَوسل‌لیک و سوره‌گن‌لیگینی ساغلایان دئوینیم/دینامیک و مئکانیزما‌لارین اویغولانماسینی انگلله‌ین و داهاسی اونلاری یاساقلایان سیاسی اوتوریته‌لر، یوخ ائتمه هدفلرینه آلدیقلاری میللی و ائتنیک آزینلیقلارین سمبولیک وارلیقلارینی، ده‌گرلر سیستئمینی، یاپیسال خصوصیت‌لرینی، تاریخی و اجتماعی حافظه‌لرینی، سنت و ده‌بلرینی، یارادیجیلیق و گونجله‌نمه ایمکانلارینی دا اورتا‌دان قالدیرارا‌لار.
مودئرنلیک دؤنمی ایله بیرلیکده باشلایان صنایع‌لشمه، میللت-دؤولتلشمه، تک تیپلشدیرمه و ایستانداردلاشدیرما سوره‌جلری قابسامیندا سیاسی اوتوریته‌لری بؤیوک بیر اؤلچوده ائتکیله‌ییب اَله گئچیرن عرقچی و آیریمچی ایدولوژیلری تمثیل ائدن گوج مرکزلری، مدنی و دیلسل فرقلیکلری سورونساللاشدیرا‌راق یوخ ائتمیه چالیشمیشدیرلار. باتیلی گوجلر طرفیندن بیر “دگر قالیبی” اولاراق بؤلگه‌یه ارماغان گتیریلمیش “اوستون عرق” دوشونجه و آنلاییشی ایران سینیرلاری/حدودلاری ایچینده بولونان غیری فارس میللتلرین وارلیقلارینی سوردوره‌بیلمه ایمکانلارینی قیسیتلایا‌راق منفی یؤنده ائتکیله‌میشدیر. دولاییسییلا 1925’دن بری ایران’دا اورتایا چیخمیش اولان “ائتنیک عدالتسیزلیکلر سورونو”نون یئرلی دینامیکلرین ائتکیسیندن زیاده، سؤمورگه‌چی/استعمارچی گوجلرین دایاتما‌لاری سونوجوندا اورتایا چیخدیغی سؤیله‌نه‌بیلر.
باتیدان ادخال ائدیلمیش میللت-دؤولت مودئلینی اویغولامایا چالیشان یئرلی اوتوریته‌لر، مدنی تک تیپلشدیرمه (کولتور-قیریمی) سیاستلری قابسامیندا؛ تک رسمی دیل، تک تحصیل دیلی، تک ارتباط دیلی و تک یازی دیلی سیاستلرینی باسقی و جزالاندیرما یولو ایله اویغولایا‌راق دیگر دیللری دیل-قیریمی سوره‌جینه تابع توتموشلار.
بیر یاندان باشات/مسلط مدنیتدن فرقلی اولان مدنیتلرین “مدنیت-قیریمی سیاستلری”نه تابع توتولماسی، دیگر یاندان سیاسی اوتوریته‌لرین حاکیمیت ساحه‌لرینی اساس آلان “سیاسی سرحدلر” ایله “مدنی و دیلسل سرحدلر”این بیربیریلریله اؤرتوشمه مه اولغوسو؛ مدنی و دیلسل فرقلیکلر گئرچگینی بیر “گووه‌نلیک مسئله‌سی” ماهیتینه دؤنوشدورموشدور.
گونوموزده کوره سللشمه اولغوسونون یاراتدیغی شرطلر، بیر یاندان اوره‌دن/تولید‌ائدن کولتورلر و دیللرین یاییلماسی و ایشلَوسللشمه‌سی اوچون علاوه فرصتلر یاراتدیغی دوشونولرکن دیگر یا‌دان اوره‌تکنلیکلری/تولید ائتمه قابلیتلری انگللنمیش کولتور و دیللرین ده قورونماسی، سوردورولمه‌سی و ایشلَوسللشمسی اوچون قیسیتلی دا اولسا بعضی الوئریشلی فرصتلرین اورتایا چیخدیغی سؤیله‌نه‌بیلر. سونوجدا گونوموز شرطلرینده یاشام احتیاجلارینی ان چوخ قارشیلایابیلن، دولاییسییلا دا داها چوخ اوره‌ده‌بیلن/تولید ائده‌بیلن مدنیت و دیللر داها چوخ یاییلما و ایشلَوسل اولما اولاناغینا صاحب اولا‌جاقلاری آچیقدیر.
توپلوملار و کولتورلر آراسی ایلیشکی و ائتکیلشیملرده دیلین قونومو گوج رابطه‌لری دؤنگوسوندن آیری توتولابیلمز. خصوصن عرقچیلیق، آیریمچیلیق، آسیمیلاسیون و کولتور-قیریمی‌نین اویغولاندیغی(ایران کیمی)اؤلکه‌لرده؛ “دیل و تحصیل ساحه‌لری” (اوخوللار/مدرسه‌لر، بیلیوردلار/اونیوئرسیته‌لر) “سیاستین ساواش میدانلاری” ساییلار.
آنا دیلی’نده تحصیل مسئله‌سی:
دیل ایله ذهنی گه‌لیشیم آراسیندا سیخ بیر پارالئل‌لیک اولدوغو اوزمانلار طرفیندن تثبیت ائدیلمیش بیر گئرچک‌لیکدیر. جنین آنا قارنیندان اعتبارن حس ائتدیگی سسلره قارشی حساس‌دیر. کؤرپه آناسینین سسینی دیگر سسلردن آییرد ائدر. فرانسا’دا 4 گونلوک و آمئریکا’دا 2 آیلیک کؤرپه‌لر اوزه‌رینده یاپیلان بیر دنه‌مه‌ده/تست‌ده؛ کؤرپه‌لرین اؤز دیللرینه عایید سؤزلری یابانجی/اؤزگه دیلده‌کی سؤزلردن آییرد ائده‌بیلدیکلری گؤرولموشدور. بئله‌لیکله شخصین، آنادیلی ایله اولان ذهنی رابطه‌سی، عمر بویو سوره‌جک درین باغلارلا هؤرولدوگو دوشونوله‌بیلر (1).
اوشاق اوخول/مدرسه چاغینا گه‌له‌نه دک اساس دیل استعدادلارینی قازانار. اؤیرندیگی سؤزجوکلرله دوشونر، چئوره‌سی ایله باغلانتی‌سینی سؤزجوکلرله قورار. اوشاغین ذهنی گه‌لیشیمی، باشقالارینی آنلاماسی، اؤزونو آنلادماسی و قوردوغو رابطه‌لرله دیل اؤیرنیمی سوره‌جی اولارق بیلینن ذهینی فعالیتلر نتیجه‌سینده اؤیرندیگی دیل واسیطه‌سی ایله مومکون اولار.
آنا دیللریندن باشقا باسقین یا دا تحمیلی یابانجی/اؤزگه بیر دیلده تحصیل آلان شخصلر، هر شئیدن اؤنجه اوخولا/مدرسه‌یه آیاق باسدیقلاری ایلک گونلرده “مدنی آشاغیلانمیشلیق و حقارت دویغوسو”نا معروض قالدیقلاری اوچون، عمومیتله “پسیکولوژیک شوک” و “کیملیک آلغیسی بونالیمی” یاشایارلار. دویغو و دوشونجه‌لرینی بیلدیکلری دیلده دیله گه‌تیره‌بیلمه‌دیکلری اوچون “اؤزگووه‌ن”لرینی یا دا اؤزلرینه اعتمادلارینی ایتیره‌رک فیکیر گه‌لیشدیریجی و قرار وئریجی دئییل، اؤز کیملیگی ایله مسئله‌سی اولان “تقلیدچی” و “اطاعتچی” شخصیت قالیب‌لارینا بورونمه‌یه یاتقین اولارلار.
بئله‌لیکله اوشاغین ذهنی فعالیت و یارادیجیلیق قابلیتی زده‌لنر. باشقا بیر دئییشله اوشاق فیزکی و توپلومسال چئوره‌دن گه‌لن اویاریجی‌لارا قارشی وئره‌جه‌یی ته‌پکیلری اولوشدورماقدا چتین‌لیک یاشایار. اوشاق، اوخولون/مدرسه‌نین ایلک گونلرینه قده‌ر ایچینده یاشادیغی فیزیکی و اینسانی موحیط ایله قوردوغو رابطه‌لرده آنلادیغی و آنلاملاندیردیغی آنلاملار دونیاسینی بیرده‌ن بیره ایشلَو‌سیز و حتی جزالاندیریجی بولار. چئور‌سی ایله باغلی بیلدیگی هر شئی اوخولون/مدرسه‌نین ائشیگینده قالار. درس کیلاسلاریندا اؤیره‌ندیکلری، تئلئویزیوندا ایزله‌دیکلری، رادیودان ائشیددیکلری، کیتابلاردا اوخودوقلاری، دفترینده یازدیقلاری و دویغو و دوشونجه‌لرینی آنلادماق ایسته‌دیگی دیل آرتیق “بیلدیگی دیل” دئییل، “بیلمه‌دیگی” بیر دیلده اولمالیدیر.
بیر یاندان اؤزونو آنلادماق اوچون چتین‌لیک چه‌کر، دیگر یاندان بیلمئدیگی بیر دیلی دوغرو-دوزگون استفاده ائده‌بیلمه‌دیگی سببیله جزالاندیریلدیغی اوچون ازیکلیک و آشاغیلانمیشلیق دویغوسونا قاپیلار. اؤیرنمک اوچون مسلط یا دا تحمیلی مدنیته منسوب اولان یولداشیندان قات قات داها چوخ امک وئره‌ر، آما گئنه‌ده عمومیتله اوندان بیر نئچه آتدیم گئریده قالما احتیما‌لی یوکسکدیر. چونکو بیلدیگی و آنلادیغی هر شئی، آرتیق هئچبیر ایشه یاراماز اولموش‌دور. یوخ ائدیلمه هدفینه آلینمیش مدنیتین منسوبو اولان اوشاق، هم "یئنی بیر دیل"ی، هم ده توپلومدا قابلیتلی بیر شخص اولابیلمه‌سی اوچون اؤیرنمه‌سی گره‌کن شئیلری "بیلمه‌دیگی بیر دیل"ده اؤیرنمه‌یه مجبور ائدیلمیشدیر. اؤز آنا دیلینین ایشلَو‌سیزلیگینی و منسوبو اولدوغو ائتنیک و مدنی کیملیگیندن اؤتورو جزالانیب آشاغیلاندیغینی یاشایان اوشاق؛ تعلیم و تربیه اورتامی اولان اوخولدان/مدرسه‌دن نیفرت ائدره‌ک اوزاقلاشماق ایسته‌یه‌ر. اؤز آییله عضولری، اؤیرتمنلری و اوخول یولداشلاری ایله چاتیشمایا/ضیدلشمه‌یه، چئوره‌سینه کوسمه‌یه و اؤزونه عایید اولان شئیلری اهمیت‌سیز گؤروب اؤزونده‌ن اوزاقلاشمایا باشلایار.
ژیم کوممینس’ه گؤره فرقلی کولتورلردن گه‌لن اوشاقلار باسقین دیلده تحصیل آلماغا باشلایاندا، اوشاقلا والیده‌لری آراسینداکی ارتباط کسیلر و پئداقوژی‌نین اساس قایداسی اولان، اوشاغین تجروبه ائده‌رک قازاندیغی بیلگیلر اوزه‌ریندن تحصیلین سوردورولمه‌سی ایلکه‌سی/پرئنسیبی ایخلال ائدیلیر. اوشاغا بیرباشا یا دا ایما یولویلا “اؤز مدنیتینی اوخول قاپیسینین ائشیگینده بیراخا‌جاقسان” دئییلدیگی اوچون، اوشاق اؤزونو رددئدیلمیش اولاراق حیس ائدیر و اوشاغین اؤیرنمه موحیطینه فعال قاتیلیمی انگه‌للنمیش اولور (2).
اوشاغین دویغو و دوشونجه یاپیسی، داورانیش قالیب‌لاری و آلغیلاما مئکانیزما‌لاری باسقی آلتیندا قالدیغی، جزالاندیریلدیغی و ایشلَو‌سیز قیلیندیغی اوچون، اوشاق بو یاپیسال قالیب‌لاری و ایشلَوسل سوره‌جلری یئنیدن قورماغا چالیشار. بو یئنیدن باشلادیلان “دویغو، دوشونجه و داورانیش مهندیس‌لیگی” سوره‌جی (ایران’دا فارسلاشدیرما سوره‌جی)، اوشاغین شخصیتی‌نین گه‌لیشیمینی اولوم‌سوز یؤنده ائتکیله‌یه‌بیلر.
تحصیل دیلی مدنیتین انتقا‌لی و سوردورولمه‌سی اوچون ان ائتکیلی وسیله‌دیر. اؤز آنا دیللرینده تحصیل آلابیلمه‌ین شخصلر، اؤز کولتور عنصرلارینی اؤیر‌ه‌نمک و اؤیره‌دمکدن یوخسون/محروم بیراخیلمیش ساییلارلار. دولاییسییلا ائتنیک کیملیک و کولتورلرینی نسیلدن نسیله انتقال ائتدیرمه حاقلاری انگه‌للنمیش اولار و مدنی سوره‌یه‌نلیکلرینی ساغلایابیلمزلر.
چوخ-مدنیتلی و چوخ-ائتنیکلی اؤلکه‌لرده تک بیر دیلین تحصیل دیلی اولارق دایادیلماسی، دیگر کیملیک و کولتورلرین یوخ ائدیلمه‌سی آنلامینا گه‌لر. بو سوره‌ج توپلوم‌بیلیمده “کولتور-قیریمی” اولاراق تانیملانار. باشقا بیر دئییشله مسلط میللت خاریج، دیگر هدف میللتلر بیر امحا و یوخ ائدیلمه سوره‌جینه تابع توتولموش ساییلارلار.
آنا دیللریندن باشقا یابانجی/اؤزگه بیر دیلده تحصیل آلان توپلوملاردا تحصیللی شخصلرین سایی‌سی و تحصیل دوزه‌یلری، اؤز آنا دیللرینده تحصیل آلمیش باشات/مسلط توپلوملارداکی‌لارین سایی و دوزه‌ییندن داها دوشوک مقداردا اولدوغو ایستاتیستیکسل/آماری وئریلرله تثبیت ائدیلمیشدیر. 2006 (1385) ساییمی‌نین وئریلیرینه گؤره آنا دیللری فارسجا اولان –اصفهان، سمنان، یزد و شیراز کیمی- بؤلگه‌لئرده تحصیللیلرین سایی‌سی %90 ایکن، بلوچیستان’دا %68، کوردیستان’دا %75 اورانیندا یا دا میزانیندا‌دیر. بو عدالت‌سیز داغیلیم یوکسک/عا‌لی تحصیل دوزه‌یینده داها دا بؤیوک رقملرله تمثیل ائدیلمکده‌دیر (3). بو دوروم دیگر توپلومسال یاشام ساحه‌لرینده ده ائتکی‌سینی گؤستره‌ره‌ک ازیلن کولتور و کیملیکلره منسوب شخصلرین توپلومسال یوکسه‌لمه هیئرارشیسیندکی “باشاری حدی”نی آزالدماقدادیر. دولاییسییلا ازیلن و قیریم سیاستینه تابع توتولموش اولان “مدنیتین، سوره‌ینلیک و ایشلَوسل‌لیک خصوصیتی” گئده‌رک اورتا‌دان قالخار.
آمئریکا’دا 1991’ینجی ایلده آزینلیق دیلی ایسپانیولجا’نی دانیشان 2 مین 352 اؤیره‌نجینی قابسایان و رامیرئز طرفیندن آپاریلان بیر آراشدیرمانین سونوجلاری دیققت چکیجی‌دیر. آراشدیرمادا اؤیره‌نجیلر اوچ فرقلی قروپ و تحصیل پروقرامینا تابع توتولور. بیرینجی قروپ ساده‌جه اینگیلیسجه، ایکینجی قروپ 1-2 ایل ایسپانیولجا تحصیلدن سونرا اینگیلیسجه، اوچونجو قروپ ایسه 4-6 ایل ایسپانیولجا تحصیلدن سونرا اینگیلیسجه تحصیل آلیر. سونراسیندا آنادیلینده اوزون سوره تحصیل آلان قروپ گئده‌رک اینگیلیسجه’نی آنادیلی دوزه‌یینده استفاده ائده‌بیلیر. آراشدیرما قروپلاری ایچینده ان باشاری‌سیزی، آنادیلینده هئچ تحصیل آلمایان قروپ اولور. بو گروبون عضوئری سونراکی مرحله‌لرده ده دیگر درسلرده، اؤز یاشید گروبونون باشاری حدی‌نین چوخ آلتینا دوشور (4).
میللتلرآراسی سؤزلشمه‌لرده آنادیلی تحصیلی حاقی*:
گونوموز اینسانینین اورتاق دگرلری آراسیندا اینسان حاقلاری، اوشاق حاقلاری و دیل حاقلاری ائورنسل بیلدیرگه‌لری؛ اینسانین تحصیل و آنادیلینده تحصیل حاقینی خصوصییله وورغولایار. اوشاغین شخصیتی‌نین ساغلیقلی گهلیشمهسی آچیسیندان، آنادیلینده تحصیل آلماسینین وازگئچیلمز اهمیته صاحب اولدوغو، بیلیمسل آراشدیرما و گؤزلملر/موشاهده‌لر سونوجوندا اورتایا چیخمیش بیر گئرچک‌دیر. بو سببدن دولایی میللتلرآراسی سؤزلشمه‌لرده اؤزونونه مخصوص یئری واردیر.
بوگون دونیادا آزینلیق حاقلاری‌نین نه‌لر اولدوغو دئییل، آزینلیغین تانیمی/تعریفی ایله باغلی دارتیشما‌لار سورمکده‌دیر. آنجاق آزینلیقلارین صاحب اولماسی گره‌کن حاقلارین لیسته‌سی و ایچریگی گئده‌رک گئنیشله‌مه اگیلیمینده‌دیر.
ب.م.، آوروپا شوراسی، آگیت، آوروپا بیرلیگی کیمی دؤولتلر اوستو توپلولوقلارین فعالیتلرینده آزینلیقلارین حاقلارینا خصوصی اهمیت وئریلمکدهدیر. آزینلیقلارین یا دا باشقا بیر دئییشله فرقلی اولانلارین ایچینده بولوندوقلاری توپلومون زنگین‌لیگی اولدوغو آنلاییشی یئرلشمکده‌دیر.
چئشیتلیلیگین، چوخولچو دئموکراتیک بیر اؤلکه اوچون تهلوکه دئییل، بیرلشدیریجی و زنگینلشدیریجی بیر عنصر اولدوغو آرتیق اورتاق گؤروشدور.
گلیشمه، چوخونلوغون صاحب اولدوغو حاقلارین تامامی‌نین آزینلیقلارا، یعنی فرقلی اولانلارا دا تانینماسی یؤنونده‌دیر.
دونیاداکی گلیشمه‌لری گؤرمک اوچون آنادیلینده تحصیلین نمونه لرینه و میللتلر آراسی آنلاشما‌لارا، تاریخین گه‌لیشیمینه باخماق یئترلیدیر.
بؤلگه‌سل و آزینلیق دیللری شرطی
آوروپا شوراسی ناظیرلر قورولو طرفیندن قبول ائدیلن "بؤلگه‌سل و آزینلیق دیللری آوروپا شرطی" 1992ده ایمضایا آچیلمیشدیر. آدی چکیلن سؤزلشمه بئش بؤلومدن اولوشماقدا‌دیر.
بیرینجی بؤلومده، رسمی اولمایان دیل تانیملاماسی یاپیلماقدا‌دیر.رسمی دیللرین دیالئکتیکلری، دؤولتین خصوصی بیر ساحه‌سی اولاراق تعریفلنه‌بیلمه‌ین "یئره‌ل اولمایان دیللری” و خصوصی آنلاشما‌لار آیری توتولماقدا‌دیر. قول چکن دؤولتلر بؤلگه‌سل و آزینلیق دیللرینی تانیملاماق و بیلدیرمکله مکلف اولموشدورلار.
ایکینجی بؤلومده اساس آلینان هدف و ایلکه‌لر/پرئنسیپلر سیرالانمیش‌دیر:
بؤلگه‌سل و آزینلیق دیللرینین تانینماسی،
احاطه‌سینده اولدوقلاری جغرافی بؤلگه‌یه سایغی گؤستریلمه‌سی،
بو دیللرین یارارینا سایغی و مثبت داورانیش گؤستریلمه‌سی،
بو دیللرین اؤیره‌دیلمه‌سی و بو دیللرده اؤیرنیم گؤرمه ضمانتی،
بو دیللری دانیشابیلمه‌‌ینلر اوچون اؤیرنیم آسانلیغی ساغلانماسی،
آیریمچیلیغین قالدیریلماسی،
دیل قروپلاری آراسیندا قارشیلیقلی سایغی و آنلاییشین آرتدیریلماسی،
بو دیللرین منفعت‌لرینی تمثیل ائده‌جک اورقانلارین قورولماسی،
یئرلی اولمایان دیللر حاقیندا شرط ایلکه‌لرینین اویغولانماسی.
اوچونجو بؤلوم ایسه بؤلگه‌سل و آزینلیق دیللرینین توپلومسال یاشامدا استفاده‌سینین آرتدیریلماسی اوچون تدبیرلر آلینماسینی شرط قوشماقدا‌دیر:
تحصیلده،
عدلیه و ایداری ایشلرده،
اجتماعی خیدمتلرده،
مطبوعات و نشریاتدا،
مدنی فعالیت و تدبیرلرده،
اقتصادی و اجتماعی یاشامدا،
سرحدلر اؤته‌سی رابطه‌لرده …
دؤردونجو بؤلوم سؤزلشمه‌نین اویغولانماسینی ایچرمکدهدیر.
آنا دیلی’نین استفاده‌سی ایله باغلی دیگر میللتلرآراسی سندلر
بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی، آگیت، یونئسکو و آوروپا شوراسی چرچوه‌سینده قلمه آلینان میللتلراراسی سندلرده‌کی آنا دیلینین استفاده‌سی و آنا دیلینده تحصیلله باغلی قرارلاری ایچه‌رن سؤزلشمه و بیلدیرگه‌لر:
26.06.1945 تاریخلی بیرلشمیش میللتلر سؤزلشمه‌سی
بو سندده آنا دیلینده تحصیلله باغلی خصوصی بیر مادده دوزه‌نلنمه‌میش اولماقلا بیرلیکده، تئشکیلات آماجلارییلا باغلی دوزه‌نله‌نن 1.مادده ده "اینسان حاقلارینا یا دا اساس آزادلیقلارا عرق، جینسیت، دیل یا دا دین فرقی قویما‌دان سایغی دویمانی تشویق ائتمک و بونو یئرلشدیرمک" دئییلمکده و بو مادده‌نین تشکیلاتین بوتون عضولرینی باغلادیغی وورغولانماقدا‌دیر.
اینسان حاقلاری ائورنسل بیلدیرگه‌سی
بو سندده ده مدنی حاقلار مؤوضوسوندا خصوصی دوزه‌نلمه یاپیلماماقدا، بیلدیرگه‌نین 2. مادده‌سینده عرق، رنک، جینسیت، دیل، دین، میللی یا دا توپلومسال کؤکن فرقلیلیکلری سببیله اینسانلار آراسیندا آیریمچیلیق یاپیلامایاجاغی وورغولانماقدا‌دیر.
میللتلرآراسی اقتصادی، اجتماعی و مدنی حاقلار ایلقاری
1966’دا ایمضا‌لانان و باغلاییجی ماهیتی اولمایان ایلقارین 13.، 14.، و 15.مادده‌لری آنا دیلینده تحصیلله باغلی بیرباشا قرار ایچرمه‌ین آما تحصیلین هرکس اوچون تمل بیر حاق اولدوغونو وورغولایان داها آیرینتیلی قرارلاری قابساماقدا‌دیر.
میللتلراراسی مدنی و سیاسیحاقلار ایلقاری
1966’دا ایمضا‌لانان و 1976 دا ایجرایا گیرن بو ایلقارین 27.مادد‌ه‌سی "ائتنیک، دینی و دیلسل آزینلیقلارین بولوندوغو اؤلکه‌لرده، بو آزینلیغا منسوب شخصلرین اؤز قروپلارینا منسوپ شخصلرله بیرلیکده اؤز کولتورلرینی یاشاماق، اؤز دینلرینین گره‌گینی اویغولاماق و اؤز دیللرینی استفاده ائتمک حاقی یادیرغانابیلمز دئییلمکده‌دیر.
میللی یا دا ائتنیک، دینی و دیل آزینلیق‌لارینا عضو شخصلرین حاقلاری مؤوضوسوندا بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی بیلدیرگه‌سی
بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی عمومی ایجلاسی 18،11،1992 تاریخینده آلدیغی قرارلا یایینلادیغی بو سند ایله آزینلیقلارا عضو شخصلرین حاقلاری آراسیندا، اؤز مدنیتینی یاشاما حاقی، اؤز دیلینی استفاده ائتمه حاقی، منسوبو اولدوغو آزینلیق‌لارلا باغلی قرار آلما مئکانیزما‌لارینا قاتیلما حاقی، ده‌رنک یا دا انجومن قورما و بونلاری کونتورول ائتمه حاقی، باشقا اؤلکه‌لرده یاشایان عینی قروبون دیگر فردلری ایله باریشچی رابطه‌لر قورما حاقینی سایمیش‌دیر.
تحصیل آیریمچی‌لیغینا قارشی یونئسکو سؤزلشمه‌سی
مدنی حاقلار مؤوضوسوندا ان اهمیتلی سندلردن بیریسیدیر. 1962ده ایجرایا گیرن بو سندده 84 اؤلکه طرف قونوموندا‌دیر. سؤزلشمه‌نین 5/1-جی مادده‌سیند “عضو دؤولتلر، میللی آزینلیق منسوبلارینا اؤز تحصیل فعالیتلرینی آپارما حاقینی تانیمانین اهمیتلی اولدوغونو قرارلاشدیرمیشلار. بو فعالیت اؤز دیللرینین استفاده‌سینی ویا تحصیلینی ساغلاماغی دا ایچره‌جکدیر” دئییلمکده‌دیر. عینی سندده “دینی ویا دیلسل سببلرله آیری تحصیل سیستئمی اولوشدورماق یا دا تحصیل قوروملاری قورمانین” اؤیرنجیلرین آنا-آتا‌لارینین طلب ائتمه‌سی و بو تحصیل قوروملارینا قاتیلمانین مجبوری اولماماسی شرطیله حاق اولدوغونو وورغولامیشدیر.
XIV. یونئسکو عمومی کونفئرانسیندا قبول ائدیلن بیلدیرگه
بو سندده "هر مدنیتین سایغی دویولماسی و قورونماسی گره‌کن بیر سایغینلیغی واردیر. هر خالق اؤز مدنیتینی گه‌لیشدیرمه حاق و وظیفه‌سینه صاحبدیر" دئییلمکده‌دیر. 1978’ده یاپیلان یونئسکو عمومی کونفئرانسیندا تصویب ائدیلن بیلدیرگه‌ده، "بوتون شخصلرین و قروپلارین فرقلی اولماق، اؤزلرینی فرقلی گؤرمک و بئله قبول اولونماق حاقلاری واردیر" ایفاده‌سی یا دا بیانی یئر آلماقدا‌دیر.
آگیک چرچوه‌سینده مدنی حاقلار
01.08.1995 تاریخینده هئلسینکی نهایی سندینین ایمضالانماسی ایله سونوجلانان آوروپا گووه‌نلیک و ایش‌بیرلیگی کونفئرانسیندا اینسان حاق و حورریتلرینه عرق، جینسیت، دیل و دین آیریمی یاپیلمایا‌راق سایغی گؤستریلمه‌سی، سیاسی، مدنی، اقتصادی، اجتماعی حاق و حورریتلرینین تام اولاراق گهلیشمهسی اوچون گره‌کلی دیگر حاق و حورریتلرین تشویق ائدیلیب گه‌لیشدیریلمه‌سینین هئلسینکی نهایی سندینه طرف اولان دؤولتلرین مسئولیتینده اولدوغو تصویب ائدیلمیشدیر. آگیک چرچوه‌سینده مدنی حاقلارلا باغلی دوزه‌نلنن بیر دیگر سند ده 1990 تاریخلی کوپئنهاگ سندینده میللی آزینلیق عضولرینین اؤز ائتنیک، مدنی، دیل و دینله باغلی کیملیکلرینی آزادجا قوروما، گه‌لیشدیرمه حاقینا و اؤز ایستکلری خاریجینده آسیمیله ائدیلمه‌مه حاقینا صاحب اولدوقلاری بیلدیریلمیشدیر.
عینی سندده میللی آزینلیق منسوبلارینا، آنا دیللرینی خصوصی حیات‌لاریندا و اجتماعی یاشامدا آزادجا استفاده ائتمه‌لری ایله باغلی آیری بیر مادده داها دوزه‌نلنمیشدیر.
باشقا بیر مادده ده "آزینلیقلارا اؤز آنا دیللرینین اؤیره‌دیلمه‌سی یا دا آنا دیللرینین رسمی مرجع‌لر یا دا مقاملار نزدینده مومکون اولدوغو اؤلچوده و گره‌کلی اولدوغو تقدیرده استفاده ائدیلمه‌سینی ساغلایا‌جاق تدبیرلرین آلینماسی، تحصیل قوروملاریندا تاریخ و مدنیت تدریسی چرچوه‌سینده میللی آزینلیغین تاریخ و مدنیتینین ده گؤز اؤنونده توتولماسی سنده طرف اولان دؤولتلرین مسئولیتی اولاراق بیلدیریلمیشدیر.
"هئچ کیمسه ایسته‌دیگی دیلی خوصوصن آنا دیلینی اؤیره‌نمکدن منع ائدیله‌بیلمز"
بو دا آوروپا اینسان حاقلاری سؤزلشمه‌سی چرچوه‌سینده قورولان آد هوج کومیته‌سینین (قیسا مدت‌لی و تک بیر وظیفه اوچون قورولان کومیته‌نین) منیمسه‌دیگی قراردیر. آوروپا شوراسیندا بؤلگه و آزینلیق دیللری ایله باغلی گئچیجی اولاراق اولوشدورولان کومیته‌نین سؤزلشمه متنی 1992ده ایمضایا آچیلمیشدیر.
آزینلیق دیللرین قورونماسی و گهلیشمهسی ایله باغلی ان آیرینتیلی دوزه‌نلمه‌لری ایچرمه‌سینه راغمن دیللرین استفاده‌سینه باغلی شخصی حاق گتیرمکدن چوخ "دؤولتلر سؤزلشمه حؤکوملرینی ایجرا ائده‌جگی دیللری تعین ائتمکده سربستدیر" آنلاییشی سورونو بوتونو ایله دؤولتلرین تشبثونه ترک ائتمکدیر. آنجاق مهاجر ایشچیلرین سؤزلشمه قابسامی خاریجینده توتولدوغونو بیلدیرمک لازیم‌دیر.
میللی آزینلیقلارین قورونماسی حاقیندا چرچوه سؤزلشمه
آوروپا شوراسیندا 01،02،1995ده ایمضایا آچیلان، بو سند ده مسئله‌یه باغلی چئشیتلی حؤکوملر ایچرمکدهدیر.
"چوخولچو و گئرچکدن دئموکراتیک بیر توپلوم، بیر میللی آزینلیغا عضو شخصلرین ائتنیک، مدنی و دینی کیملیکلرینه سایغی دویولماسینی، بو کیملیگی آچیقلاماق، قوروماق و گه‌لیشدیرمک اوچون گره‌کلی اولان شرط‌لرین اولوشدورولماسینی ساغلاماق مجبوریتینده‌دیر."
سؤزلشمه‌یه طرف اولان اؤلکه‌لر میللی آزینلیغا عضو شخصلری خصوصی یاشامیندا اولدوغو کیمی ایجتماع ایله باغلی رابطه‌لرینده ده، سؤزلو یا دا یازیلی اولاراق آزینلیق دیلینی آزادجا و انگه‌للمدن استفاده ائتمه حاقینی تانیمانی اوستله‌نرلر.
قایناقلار:
(1) Karacan, Elvan. (2000). "Bebeklerde ve Çocuklarda Dil Gelişimi", Klinik Psikiyatri. Sf: 263-268. Ankara. Şebeke Bağlantısı: http://www.klinikpsikiyatri.org/files/journals/1/87.pdf (Erişim: 05.02.2011).
(2) Sayar, Havva. (2007). "Anadilde Eğitim Zihinsel Gelişmenin Temeli",BİA Net Xeber Sitesi. Şebeke Bağlantısı: http://bianet.org/bianet/bianet/92292-anadilde-egitim-zihinsel-gelismenin-temeli (Erişim: 11.02.2011).
(3) Peyvadi, Said. (2011). "İran ve Meselئyi bئNamئZebanئMaderi", Radio Farda. Şebeke Bağlantısı:
http://www.radiofarda.com/content/f11_iran_unesco_mother_language_day/2316504.html (Erişim: 21.02.2011).
(4) Ramirez, J. D., Yuen, S. D., & Ramey, D. R. (1991). "Longitudinal study of structured English immersion strategy, early-exit, and late-exit transitional bilingual education programs for language-minority children". San Mateo, CA: Aguirre International.
Ayrıca baxabilersiniz: Jeanne Rennie, ERIC. (1993). "ESL and Bilingual Program Models", Şebeke Bağlantısı:
http://www.cal.org/resources/digest/rennie01.html (Erişim: 02.02.2011)
(*)Bu başlıq altındaki metin ilk paragraf xaric, Azerbaycan Türkcesi’ne uyarlanaraq vérilen bağlantıdan alınmışdır. Şebeke Bağlantısı: http://www.savaskarsitlari.org/arsiv.asp?ArsivTipID=1&ArsivAnaID=9157 (Erişim: 28.01.2011)
21،02،2011
2012-02-19 00:48:27
سورغولاما زامانی
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر