اورمو ایشچیلری :خبرگزاری فارس:در شرایط کنونی با توجه به سردی حاکم بر مناسبات ایران با جمهوری آذربایجان و جمهوری ترکیه، احتمال سوءاستفاده از این موضوع بر ضد جمهوری اسلامی ایران توسط محافل غیردولتی و حتی دولتی در این دو کشور وجود دارد.
خلاصه اجرایی
گروهی از آذری‌های فعال در مسائل فرهنگی و قومی از ایران و جمهوری آذربایجان به همراه افرادی با گرایش‌های ملی‌گرایی از جمهوری ترکیه و سایر کشورها، ازجمله ترکمن‌های عراق، در تاریخ‌های 12 و 13 مه 2012 در آنکارا گردهم آمدند و با
برگزاری اولین نشست آذری‌های ایران، اعلام کردند، شورایی به نام شورای بین‌المللی آذربایجان جنوبی تشکیل داده‌اند و ادعای استقلال از ایران را مطرح کردند.
گفته می‌شود هرچند برخی مقامات شهر آنکارا محدودیت‌هایی برای این افراد ایجاد کردند ولی این گروه سیصد نفری نشست موردنظر خود را برگزار و با مصاحبه مطبوعاتی و نیز تجمع در برابر کنسولگری ایران در آنکارا دست به تبلیغات زدند. در نشست آنکارا پنجاه نفر به‌عنوان اعضای (مجمع عمومی) این شورا برگزیده شدند و تشکیلاتی هم با نام هیئت رئیسه و ناظران با 21 نفر انتخاب گردید که پانزده نفر از این تعداد، غیرایرانی (عمدتاً شهروندان جمهوری آذربایجان) هستند.
رسانه‌های ترکیه و جمهوری آذربایجان این رویداد را به شکل مشخصی تحت پوشش قرار ندادند و تبلیغات این گروه بیشتر در برخی سایت‌های اینترنتی به‌صورت محدود منعکس شد.این رویداد ازسوی مقامات رسمی ترکیه و جمهوری آذربایجان نیز مورد توجه قرار نگرفت ولی تعدادی از نمایندگان کنونی مجلس ملی جمهوری آذربایجان و برخی نمایندگان پیشین مجلس ملی ترکیه، ازطریق شرکت در این نشست و یا ارسال پیام، حمایت خود را از این اقدام اعلام کردند. علاوه بر اینها، دو نفر از رهبران احزاب سیاسی مخالف دولت جمهوری آذربایجان نیز با ارسال پیام، حمایت خود را از این اقدام ابراز داشتند.
اعضای شورای یادشده در اظهارات خود اعلام داشته‌اند که سال‌هاست حقوق قومی میلیون‌ها آذری ازسوی حکومت ایران تضییع شده است و این درحالی است که اقلیت ارامنه با جمعیتی به مراتب کمتر، به راحتی از این حقوق برخوردارند. این افراد مدعی‌اند که به‌دلیل حاکم بودن تفکر شوونیستی مبتنی‌بر قومیت فارس، در ساختار کنونی کشور ایران امکان تحقق حقوق مدنی آذری‌ها میسر نیست.
ازاین‌رو، آنها درپی استقلال بخشی از سرزمین ایران با نام آذربایجان جنوبی از پیکرة کشور هستند. این افراد ضمن اینکه از دولت‌های مختلف جهان به‌ویژه جمهوری‌های آذربایجان و ترکیه خواستار کمک هستند، اعلام کردند که با هرگونه اقدام نظامی آمریکا و اسرائیل علیه ایران (حتی تأسیسات اتمی) مخالفند و خواستار این هستند که حقوق خود را از راه‌های دموکراتیک به‌دست آورند.
شرح رویداد
گروهی از فعالان مسائل قومی (آذربایجانی‌های ایرانی) در خارج از ایران با جلب حمایت برخی شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی در جمهوری آذربایجان، در ترکیه دست به تشکیل شورایی با نام شورای بین‌المللی آذربایجان جنوبی زدند.در این نشست که در روزهای 12 و 13 مه 2012 در آنکارا برگزار گردید، سیصد نفر حضور داشتند که اکثر آنها از آذری‌های ایران، جمهوری آذربایجان و شهروندان ترکیه بودند. افزون بر اینها، آذری‌های ساکن در کشورهای غربی و نمایندگانی از ترکمن‌های عراق نیز حضور داشته‌اند.
طبق گزارش روزنامه انگلیسی زبان Todays Zaman ترکیه، حاضران در این نشست، خواستار استقلال آذری‌ها از پیکرة ایران شده‌اند. طبق گزارش این روزنامه مقامات دولتی آنکارا درپی آن بودند که شرکت‌کنندگان را از برگزاری این نشست منصرف کنند که با اصرار آنها، مجبور به موافقت شدند ولی اجازه ندادند در محل اولیه پیش‌بینی‌شده، این نشست صورت گیرد.
در سایت «آذربایجان فوروم» که متعلق به برگزارکنندگان این نشست و شورای ذکرشده می‌باشد، نیز آمده است که به‌دلیل وجود تفکرات شوونیستی مبتنی‌بر حاکمیت قوم فارس در کشور ایران، آذری‌ها در چهارچوب قواعد کشور ایران قادر به کسب حقوق خود نیستند و ازاین‌رو، بهترین راه برای رسیدن به حقوق سیاسی ـ مدنی خود را، جدایی از ایران و تشکیل کشوری مستقل می‌دانند.
اعضای شورای یادشده در اظهارات خود اعلام داشته‌اند که سال‌هاست حقوق قومی میلیون‌ها آذری ازسوی حکومت ایران تضییع شده است و این درحالی است که اقلیت ارامنه با جمعیتی به مراتب کمتر، به‌راحتی از این حقوق برخوردارند. آنها همچنین اعتراض بخشی از مردم و نهادهای ایرانی به نقض ارزش‌های اسلامی در برگزاری مسابقات موسیقی یورو ویژن در باکو را محکوم کرده و آن را بخشی از فشارهای ایران بر حاکمیت جمهوری آذربایجان تلقی می‌کنند که به‌دلیل مشی مستقل باکو در مناسبات خارجی و عدم تبعیت از ایران، ازسوی تهران اعمال می‌شود.
در بیانیه‌ای که ازسوی شورای مذکور در 24 مه 2012 صادر شده نیز ادعا گردیده است، تعدادی از آذری‌ها در ایران به‌دلیل مطالبات قومی در حبس به‌سر می‌برند و اسامی نوزده نفر را در این زمینه آورده‌اند.در این نشست دو روزه، پنجاه نفر به‌عنوان اعضای شورای مورد ادعا (شورای بین‌المللی آذربایجان جنوبی) انتخاب شدند و یک هیئت هفده نفره برای مدیریت امور این شورا و چهار نفر به‌عنوان ناظر انتخاب گردیدند.
اسامی هیئت رئیسه و ناظران این شورا بدین قرار است:
هیئت رئیسه
1. پروفسور فریدون جلیل‌اف (وزیر آموزش جمهوری آذربایجان در سال‌های 1992ـ1993 در زمان حکومت ابوالفضل ایلچی‌بیگ که سابقة تصدی نمایندگی مجلس در آذربایجان را نیز دارد)؛
2. جلال مهمت هان اوغلو (رئیس مرکز فرهنگی آذربایجان در شهر ازمیر ترکیه)؛
3. زلیم‌خان ممدلی (از نمایندگان سابق مجلس ملی جمهوری آذربایجان، عضو هیئت رئیسه کنگرة آذربایجانی‌های جهان و رئیس جمعیت فرهنگی بورچالی)؛
4. دکتر گل‌آرا یئنی سئی (نویسنده و محقق)؛
5. زائور بایراملی (جامعه‌شناس و کارشناس مسائل استراتژیک)؛
6. عیسی آمبارجی (معاون رئیس مرکز فرهنگی آذربایجانی‌ها در ازمیر)؛
7. دکتر یاسمن فاراقویونلو (کارشناس مسائل استراتژیک از ایران)؛
8. چنگیز چتین (رئیس مرکز فرهنگی آذربایجانی‌ها در آدانای ترکیه)؛
9. میکائیل کسکین (فعال اقتصادی)؛
10. حاکم صادق‌اف (کارشناس مسائل استراتژیک)؛
11. مردان سید بیگ‌لی (فعال اقتصادی و عضو سابق کنگرة آذری‌های جهان)؛
12. آیدین تقی اوغلو (فعال مسائل سیاسی از ایران)؛
13. هادی موسوی (فعال مسائل سیاسی از ایران)؛
14. امیر مردانی (نمایندة جنبش دانشجویان آذربایجانی از ایران)؛
15. خسرو امیری (هنرمند از ایران)؛
16. جبار ستار اوغلو (از هیئت رئیسه کنگرة آذربایجانی‌های جهان)؛
17. آینور ایمرانوا (روزنامه‌نگار).
ناظران
1. بابا تقی‌اف (نمایندة اسبق مجلس ملی جمهوری آذربایجان)؛
2. صداقت پاشایئوا (کارشناس انجمن حقوق زنان)؛
3. افکان اؤتگون (استاد دانشگاه)؛
4. رامین یاشار (فعال مسائل سیاسی از ایران).
براساس اطلاعات منتشرشده در سایت آذربایجان فوروم که حامی اصلی شورای یادشده در فضای سایبری محسوب می‌شود، شخصیت‌های متعددی از این نشست و تشکیل این شورا حمایت کرده‌اند که اسامی برخی از مشهورترین آنان در زیر آمده است:
1. علی کریم‌لی؛ رهبر شاخة لیبرال جبهة خلق آذربایجان
این حزب یکی از دو حزبی است که پس از مرگ ابوالفضل ایلچی‌بیگ از جبهة خلق آذربایجان منفک شد. جبهة خلق آذربایجان که در سال‌های 1992ـ1993 حکومت را در جمهوری آذربایجان در دست گرفت دارای گرایش‌های غرب‌گرایی و ملی‌گرایی بود. پس از مرگ ایلچی‌بیگ این حزب به دو حزب لیبرال و سنتی منفک شد.
علی کریم‌لی، رهبر شاخة لیبرال جبهة خلق در حال حاضر یکی از دو رهبر مخالف اصلی حکومت علی‌اف در جمهوری آذربایجان است. در روزهای اخیر اخباری مربوط به بازداشت وی به‌خاطر اقدام علیه دولت علی‌اف منتشر شده است. وی با ارسال پیامی حمایت خود را از نشست شورای بین‌المللی آذری‌های ایران اعلام کرده بود.
2. سردار جلال اوغلو؛ رهبر حزب دموکرات آذربایجان
حزب دموکرات آذربایجان نیز از احزاب قدیمی جمهوری آذربایجان است که تاکنون با چند حزب ادغام یا ائتلاف تشکیل داده است. ملی‌گرایی یکی از رویکردهای اصلی این حزب محسوب می‌شود. جلال اوغلو نیز با ارسال پیام، حمایت خود را از این نشست اعلام کرده بود.
3. آتیلا کایا؛ نمایندة مردم استانبول در مجلس ملی ترکیه از حزب ملی‌گرای حرکت ملی
این نمایندة ملی‌گرا نیز با ارسال پیام به این نشست، حمایت خود را از این اقدام اعلام کرده بود.
4. صابر رستم خانلی؛ شاعر، نویسنده و نمایندة مجلس ملی جمهوری آذربایجان
این شخصیت فرهنگی در ابتدای حکومت حیدر علی‌اف؛ رئیس‌جمهور پیشین جمهوری آذربایجان وزیر مطبوعات کشور بود و در آن زمان، مناسبات گرمی را در عرصة تبادلات فرهنگی با نهادهای جمهوری اسلامی ایران دنبال می‌کرد. وی در نشست آنکارا حضور یافت.
5. فرج اولوسوی، نمایندة مجلس ملی جمهوری آذربایجان
فرج اولوسوی از سیاستمداران ملی‌گرا در جمهوری آذربایجان محسوب می‌شود و درخصوص مسائل قومی آذری‌ها، تاکنون نوشته‌های متعددی منتشر کرده است. وی در نشست آنکارا حضور یافت.
6. جمیل اونال؛ از نمایندگان سابق مجلس ملی ترکیه
جمیل اونال نیز در این نشست شرکت کرده بود.
7. اورهان کایهان؛ از نمایندگان پیشین مجلس ملی ترکیه
کایهان نیز در این نشست شرکت کرده بود.
8. فوزی اکرم؛ از نمایندگان ترکمن‌ها در مجلس ملی عراق،این نماینده نیز در این نشست شرکت کرده بود.
ازسوی شرکت‌کنندگان در این نشست، از کلیة مجامع جهانی و کشورهای مختلف درخواست کمک شده است. این افراد همچنین از دولت جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان درخواست کرده‌اند تا در زمینة تحقق خواستة این گروه به آنها کمک کند.جمال مهمت هان اوغلو، رئیس مرکز فرهنگی آذربایجان در شهر ازمیر ترکیه و از عوامل اصلی این نشست، در کنفرانس مطبوعاتی بعد از نشست اعلام کرد: ما برای رسیدن به اهداف خود از روش‌های دموکراتیک و صلح‌آمیز استفاده خواهیم کرد و هرگز درپی آن نیستیم که در این زمینه به قوة قهریه توسل جسته شود. وی همچنین مخالفت خود را با هرگونه اقدام نظامی آمریکا و اسرائیل علیه جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد.
دکتر یاسمن قاراقویونلو، کارشناس مسائل استراتژیک از ایران و عضو هیئت رئیسه شورا، نیز اعلام نمود که از آنجا که برخی از اقدامات ضدایران نظیر تحریم‌های اقتصادی، زندگی و معیشت 35 میلیون آذری ساکن در ایران را تحت تأثیر منفی قرار می‌دهد، ازاین‌رو آمریکا و کشورهای غربی باید در این موارد علاوه بر رایزنی با ترکیه و جمهوری آذربایجان، با نمایندگان ترک‌های آذری ایران نیز مذاکره کنند.
وی همچنین با انتقاد از دولت ترکیه گفت: چرا دولت حزب عدالت و توسعه ترکیه درمورد قضیة فلسطین سریعاً واکنش نشان داده و به حمایت از مردم فلسطین برمی‌خیزد ولی در برابر تضییع حقوق آذری‌های ایران سکوت کرده و هیچ اقدامی انجام نمی‌دهد.گفتنی است که مصاحبة عوامل این شورا در محل انجمن فرهنگی آذربایجان در آنکارا صورت گرفته بود.همچنین جمال مهمت اوغلو که به‌عنوان سخنگوی شورا مصاحبه می‌کرد، اعلام کرد که تاریخ مطالبات آذری‌ها در ایران به قبل از 1925 و تأسیس دولت به شکل مدرن در سرزمین ایران برمی‌گردد.
بازتاب رویداد
این رویداد بازتاب زیادی در رسانه‌های جمهوری آذربایجان و جمهوری ترکیه نداشته است. ازسوی مقامات دولتی دو کشور یادشده نیز تاکنون اظهارنظری در این خصوص منتشر نشده است. علی‌رغم اینکه ازسوی کنگرة آذربایجانی‌های جهان1نمایندگانی در این نشست حضور داشت ولی در سایت کمیته دولتی آذربایجانی‌های جهان وابسته به ریاست‌جمهوری آذربایجان که از نهادهای حامی این کنگره محسوب می‌شود، تاکنون خبر یا اظهارنظری در این زمینه درج نشده است.
دیدگاه‌های مخاطبان رسانه‌ای
دیدگاه‌های مخاطبان دربارة این رویداد عمدتاً دربارة گزارش اصلی خبر که در تاریخ 14 مه 2012 در سایت روزنامه انگلیسی Todays Zaman ترکیه درج شد، منعکس شده است. از میان 77 نظر خوانندگان مختلف این گزارش، دیدگاه‌های مختلفی منعکس شده است که این نظرات را در ده محور عمدة زیر که به ترتیب فراوانی در نظرات مخاطبان اولویت‌بندی شده است، می‌توان دسته‌بندی کرد:
1. حمایت از این نشست، تشکیل شورا و ادعای استقلال آذربایجان جنوبی؛
2. درخواست اقدام متقابل برای احقاق حقوق کردها، به‌ویژه کردهای ترکیه؛
3. اعلام اینکه این اقدامات نقشة آمریکا و اسرائیل و برای تجزیة کشورهای اسلامی است؛
4. اعلام اینکه آذری‌های ایران مطالبة حقوق و آزادی‌هایشان را دارند، نه مطالبه سرزمین؛
5. حمایت از ادعای ارامنه بر ضد ترکیه و جمهوری آذربایجان؛
6. مخالفت با اقدامات قومی و پایبندی به تمامیت ارضی ایران؛
7. اعلام اینکه تقویت فرایند تجزیه‌طلبی بیش از همه، به ضرر خود ترکیه است؛
8. لزوم تعمیق روابط ایران ـ ترکیه و عدم اجازة دولت ترکیه به برگزاری چنین مراسم‌هایی؛
9. مخالفت با نظام جمهوری اسلامی در ایران با ادعای اینکه سبب رشد تفکرات تجزیه‌طلبی در کشور شده است؛
10. درخواست اقدام متقابل درمورد احقاق حقوق اقلیت‌ها در جمهوری آذربایجان.
همچنین در نظرات خوانندگان، برخی نکات درخور تأمل وجود دارد که برخی از آنها بدین قرارند:
• آذری‌ها به‌دلیل شیعه بودن نمی‌توانند با ترکیه که سنی است، همبستگی داشته باشند؛
• در ایران، بنیادگرایی شیعی و ملیت‌گرایی فارس حاکم است و این دو، باعث دوری ترکیه و جمهوری آذربایجان از این کشور می‌شود؛
• در ایران افراد کلیدی، هم در میان گروه حاکم و هم در میان گروه معترض آذری وجود دارد؛
• وزیر امور خارجه ایران گفته است: چهل درصد ایرانی‌ها به زبان ترکی صحبت می‌کنند.
ارزیابی و نتیجه‌گیری
با بررسی سلسله رویدادهایی که در ماه‌های اخیر در مناسبات ایران و جمهوری آذربایجان رخ داده، به‌نظر می‌رسد، به‌رغم وجود شائبة حمایت غیرمستقیم حزب حاکم و دولت جمهوری آذربایجان از این اقدام، شرکت‌کنندگان در این نشست، موفق نشده‌اند حمایت علنی دولت باکو را جلب و این نشست را در جمهوری آذربایجان برگزار کنند.
همچنین عدم پوشش خبری و اطلاع‌رسانی رسانه‌های دولتی و وابسته به حزب حاکم آذربایجان نوین در رابطه با این رویداد، نشان می‌دهد که دولت آذربایجان هرچند در دورة پرتنشی با جمهوری اسلامی ایران به‌سر می‌برد، ولی قصد ندارد در این مسئله به شکل آشکار وارد شود و شاید دولت الهام علی‌اف قصد دارد با توجه به شعار متوازن‌سازی مناسبات خارجی، مانع از تخریب بیش از پیش روابطش با جمهوری اسلامی ایران شود.
هرچند این نشست در آنکارا برگزار شد و مقامات دولتی ظاهراً محدودیت آنچنانی برای این نشست اعمال نکردند، ولی به‌نظر نمی‌رسد که دولت حزب عدالت و توسعه در ترکیه، طرح مشخصی در زمینة حمایت از این تفکر در ایران داشته باشد. البته حضور یا ارسال پیام توسط برخی افراد نزدیک به حزب ملی‌گرای حرکت ترکیه (دومین حزب مخالف دولت اردوغان حاضر در مجلس این کشور) نکته درخور توجهی است که در آینده ممکن است، سبب اتخاذ مواضع ضدایرانی توسط مسئولان این حزب شود.
شایان ذکر است که به‌دنبال سردی مناسبات ایران و ترکیه طی یک سال گذشته، برخی شخصیت‌های سیاسی و نمایندگان مجلس از این حزب، با انتقاد از سیاست‌های دولت اردوغان به‌ویژه در زمینة موافقت با استقرار سپر دفاع موشکی ناتو در خاک ترکیه و رویارویی با ایران در مسئلة سوریه، به‌طور غیرمستقیم به حمایت از ایران پرداخته بودند و اگر در آینده به‌واسطة مسئلة آذری‌های ایران، شاهد مواضع ضدایرانی این حزب باشیم، تفکرات ضدایرانی در جامعة ترکیه که اکنون در میان طیف وسیعی از اسلام‌گرایان در حال ایجاد شدن است، تقویت خواهد شد.
گفتنی است که در میان طیف لائیک ترکیه نیز که حزب جمهوری‌خواه خلق به‌منزلة بزرگ‌ترین حزب مخالف دولت، آن را سردمداری می‌کند، به‌رغم حمایت نسبی از مواضع ایران در مسئله سوریه، از دیرباز نگرانی دربارة ایدئولوژی اشاعه حکومت دینی از جانب ایران وجود دارد.نکتة درخور توجه دیگر دربارة این نشست این است که افراد شرکت‌کننده سعی داشتند در این زمینه نظر مجامع جهانی و کشورهای غربی را جلب نمایند و این احتمال وجود دارد که در آینده کشورهای اروپایی و آمریکا از موضوع آذری‌ها برای تبلیغات بر ضد جمهوری اسلامی ایران استفاده نمایند.
در شرایط کنونی با توجه به سردی حاکم بر مناسبات ایران با جمهوری آذربایجان و جمهوری ترکیه، احتمال سوءاستفاده از این موضوع بر ضد جمهوری اسلامی ایران توسط محافل غیردولتی و حتی دولتی در این دو کشور وجود دارد. در این زمینه اتخاذ تدابیری که سبب افزایش همبستگی ملی میان اقوام مختلف در ایران شود و انگیزة چسبندگی اجتماعی اقوام و خرده‌فرهنگ‌ها با فرهنگ و هویت ملی مرکزی را بالا ببرد، می‌تواند راهگشا باشد.
از آنجا که بهانة اصلی تبلیغات ضد جمهوری اسلامی ایران در این زمینه عدم توجه به حقوق فرهنگی آذری‌هاست، استفاده از ظرفیت‌های قانونی بالفعل‌نشده، به‌منزلة راهکاری قانونی می‌تواند رضایت آنها را جلب نموده و عمدة مطالبات آذری‌ها و سایر اقوام ایرانی را برآورده سازد. البته ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که حمایت احتمالی از استقلال‌خواهی آذری‌های ایران در ترکیه و جمهوری آذربایجان (چه در سطح مردمی و نهادهای مدنی غیردولتی، و چه احتمال حمایت ازسوی نهادهای دولتی) تا اندازة زیادی به وضعیت مناسبات رسمی ایران با این دو کشور بستگی دارد و در شرایط مناسبات گرم، این احتمال به مراتب ضعیف‌تر خواهد شد.
پی نوشت:
1. Dünya Azərbaycanlılar Kongrəsi (DAK)
الیاس واحدی
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر