اورمو ایشچیلری : سؤزسوز کي، تاريخ بيلگي سينه يييه لنمه ين هر هانسي توپلوم، ايستر-ايسته مز، آزادليق و اؤزگورلوک آنلاميني منيمسه مه کده آغيرليق چکر. بير ميلتين، نه اؤلچوده ميلت اولماسي نين تملينده تاريخسل بيلگي ياتير. اولوسال کيم ليک[1] بيچيم لنمه سينده[2] تاريخ عاميلي ان تمل اومورقادير.[3] تاريخ بيلگيسي، ميللي کيمليک بيلينجينه آنلام وئرير. حرکت يؤنونو بللي ائدير. بير توپلومون ميلت حالينا گلمه سينده اونون ميللي بئيني ني گئنيشلنديرير و اونا اؤزه ل باخيش آچيسي وئرير. تاريخ بيلگيسي اؤزگور توپلوملارين سوره کلي اولوساللاشماسينا يارديمچي اولارکن، اؤزگورلوک ساواشيندا اولان اسير توپلوملار اوچون ده واز گئچيريلمز دايانيشما، ديره نمه و ميللي ايدئيا باغلانتي سيدير. هر ميلتين ميللي تاريخ آنلاييشي، او ميلتين بوتؤولوگونون قارانتيسي اولور. تاريخ آنلاييشي بير ميلتي معنوي بؤلونمه لردن، ميلت آلتي، ميلت اوستو انگل لردن، اوزون مدتلي جغرافيک و فيزيکسل قوپوقلوقلاردان قورويور. سؤز يوخ کي، تورپاقلار تاريخ بويو پارچالانارکن دؤولت سيستميندن اوزاقلاشا بيلير، حتّي غاليب دؤولتلر طرفيندن اونون اصيل صاحيبلري سورگونه بئله گؤندريله بيلير. آنجاق اؤز کؤکو اوستونده بيتن توپلوملار بوتون فلاکتلره قاتلاناراق يئني دن ديرچلمگي
باشلير، بير داها دوغوش ياپير، بوي آتير و دؤولتلر سيراسينا گيرمه گي باجارير. آزربايجان تورکلويو بير تاريخسل وارليق اولاراق بو حاقدا بير جانلي اؤرنک دير. 16-جي يوز ايلليک لردن باشلاياراق فارس ان بؤيوک باش بلاسينا چئوريلن روس چاريزمي، ستئپلردن باشلايان 300 ايلليک غاليب يوروشونو آزربايجاني بؤلمه ک له باشا چاتديردي. قاجار تورکلري نين فارس سلاله سي ايله دئيشمه سي، اؤلکه ميزين بوتونلوکله اشغال اولونماسينا يول آچدي. قوزئيده روس، گونئي ده ايسه فارس آسيميلاسيون سياستي يورويرکن ميلتيميزين يوخ اولونماسينا حوکوم سورولدو. باشدا تورک ديلي و تاريخي باسقي يا اوغرادي. چونکي، اونلار بو ميلتين ديل و تاريخ وارليغي نين نه گوجه ماليک اولماسيني بيليرديلر. دوشمنلر، آزربايجاندا بوتون وارليقلارين کؤکونده تورکلويون دايانماسيني گؤرور، بو ميلتين آسيميلا اولماسي نين باشلانقيجيني دوغرو باشا دوشموشدورلر. بو اوزدن اؤنجه بوداغي کؤکدن آييرماق گره کيردير. ائله بونا گؤره، کور ذهنيت ياراتماق، ميلتي اؤز آديندان، تاريخيندن اوزاقلاشديرماق پروژه سي شيدّتله داوام ائديردي. ايستر اؤز، ايسترسه اؤزگه آلانلاردا چئشيدلي آدلار، تئرمينلر و آنلاييشلارين کسيلمه دن اورتايا قويولماسي دا بو آجي يوروشه قوللوق عاميلي اولموشدور. "ايران تورکلري"، " ايران آزربايجاني"، " روسيا آزربايجاني"، "شوروي/سووئت سوسياليست آزربايجاني"، " آذري ميلتي"، "آذري خالقي"، "آران ميلتي"، "قافقاز آزربايجاني" و... تئرمينلرين ايشله ديلمه سي سيستملي بير قوپارما ااستراتژيسي نين آيريلماز بؤلمه سي کيمي هر گون ميلتين قافاسيني قاريشديرماقدا ايدي.پلان، آزربايجانين تورک دونياسيندان قوپماسي ايدي. بو قوپوقلوق ان باشدا بئيين دئيشمه سي ايله باشلار، تورک تاريخيني پارچالاماق و اونون اورتاق دوشونجه مرکزيني آرادان قالديرماقلا داوام ائتميشدير. ائله بو يوروشون سونوجودور کي، آزربايجان تورکلويونون بوگونکو سياسال، ژئوپوليتيک، اکونوميک و سوسيال ياشام طرزينده فلسفه اويوشمامازليغي[4] آيدينجاسينا گؤرونمکده دير.
آزربايجانين تاريخسل يئري و يؤنو
اؤزونون اؤزه لليگي، بيتيشيک دوغاسي، ائتنوقرافيک دورومو و تاريخ سل آخيشي ايله باشقا ائتنيک لردن فرقله نن تورک دونياسي و ياخود تورکوستان، آسيانين باتيسيندا، اؤنونده، اورتاسيندا و دوغوسوندا يئرلشن آلت-اوست 8-7 ميليون کواترات مئترليک بؤيوک بؤلگه ساييلماقدادير. بو بؤيوک بؤلگه نين گونئي سينيرلاري ايران آدلانان يئرين قوزئيينده يئرلشن گورگان چاييني، خوراسان داغلاريني، کوپئت، بابا، مئزدوران، تاپجاک و آغ داغلاريني ايچينه آلاراق گونئي دوغودان هيندکوش، موستاق-کوئنکئر سيراداغلارينا، گونئي باتيدان ايسه خزر هنده وريندن داها گونئيه ساري آزربايجانين الموت، الوند داغلاريني ايچره رک همدان (اسدآباد) بوز قيرلاريندان زاقروس سيراداغلارينا، اورادان دا کوردوستان، سليمانييه داغلاري، موصول، کرکوک اوجاليقلاريني، آنادولودان آغ دنيزه چکيلير. بو سينيرلار باشقا ياندان ايسه، دوغو تورکيستاني سئير ائديب قازاقيستانين قوزئيينده کي ايرتيش بؤلگه سيني، آرال-ايرتيشي دؤور ائده رک قوزئي ياماچلارينا دايانير. همين بؤلگه باتي سرحدلرينده قوزئي اورال داغيندان چکيله رک ياييق و ايتيل[5] چايلاري نين خزره دايانان يئرلريني احاطه ائدير.
باشقا سؤزله، آزربايجان، باتي تورکيستانين ان گونئي سينيري دير. اوسته کي خريطه ده ده گؤروندويو کيمي قيرميزي جيزگيله بليرلنن آزربايجان، تورکيستانين و ياخود فارس بيتيشيک سينيرلاري نين ان گونئي بؤلمه سيدير. بو بيتيشيک سينيرلارين گئنيشليگينده يايغينلاشان تورک اولوسو گنلليک له باتي، دوغو و قوزئي تورکلري آدييلا تانينماقدادير.
آ) باتي تورکلري نين ياييلديغي بؤلگه لر: تورکيه، آزربايجان (اراک دان دربنده ده ک)، قوزئي قيبريس، قاشقايستان، اصفهان(فريدن..)، تئهران (بؤيوک بؤلومو) و ايران آدلانان يئرين باشقا-باشقا بؤلگه لرينده يئرلشن آزربايجان تورکلري، روسيا، سوريه ده يئرلشن جؤولاندا، عراقين قوزئيي نين بوتونلوگونده (اربيل، کرکوک، موصل، تلل اتر، منده لي، دوزخورمات)، گورجوستان(قارا يازي، بورچالي، آبخاز تورکلري، آخيسقا تورکلري /بوتونلوکله آزربايجان تورکجه سي دانيشيرلار/)، ائرمنيستان، يونانيستان، بولغاريستان، بوسني يا، ماکئدوني يا، قاراداغ (مونتنئقرو)، مولداوييا.
ب) دوغو تورکلري نين ياييلديغي بؤلگه لر: باتي تورکوستاندا يئرلشن تورکمنيستان (قوزئي-گونئي)، اوزبکيستان، قيرقيزيستان، قازاقيستان، خوراسان، قاراقالپاق تورکلري و چين ين اشغاليندا اولان دوغو تورکوستاندا (سينجان بؤلگه سي، قاشغاي، اورومچو و... شهرلر) يئرلشن قازاق و اويغور تورکلري.
ج) قوزئي تورکلري نين ياييلديغي بؤلگه لر: سيبير ياقوت تورکلري، تووالار-خاقاسلار (اباقان تورکلري)، آلتاي تورکلري، وولقا و ايتيل تورکلري، اورال يايلاقلاريندا ياشايان سيبير تاتارلاري، قازانلار، باشقوردلار، چوواشلار، کريم تاتارلاري (کريمئ - اوکرايينا)، قافقاز و داغليدا ياشايان قاراچاي، مالقار، نوغاي، کوموک، ماجار، فين، ليتوا و قارايي تورکلري.
گؤروندويو کيمين گئنيش آلاندا ياييلان تورک اولوسونون تاريخسل ائوي، چيندن چکيله رک آدرياتيک دنيزينه دک اوزانير. بو اوزانتي چوخ بؤيوک يايلا[6] و دوزلري ايچرن[7] بؤلگه دير. بئله کي، تورکلر، بو گونکو تورکيه، آزربايجان (زاقروسدان-کيچيک قافقازادک)، ايران، عراق، سوريا، ميصر، قيبريس، يونانيستان، بولغارستان، ماکئدوني يا، بوسني يا - هئرزک، کوزووا، کروواتيا، قاراداغ (مونتنقرو)، مجاريستان، فينلانديا، روسيا فئدراسيونو، مولداويا، اوکراينا، رومانيا، گورجوستان، ائرمنيستان، افغانيستان، پاکيستان، چين، تورکمنيستان، قيرقيزيستان، تاجيکيستان، قازاقيستان، اوزبکيستان و... کيمي اؤلکه لرين يا بوتونلوگونده يا دا بؤلگه لرينده يورد سالميش و تاريخ ياراتميشدير. بو يورد سالمانين تاريخي او قدر اوزاقلارا قاييدير کي، جسارتله بو تورپاقلار تورکلرين آنا تورپاغيدير دئسک يانيلماميشيق بئله. حتّي تاريخسل فاکتلارا داياناراق بو تورپاقلارين بير چوخونون ايلکين سرکرده لري و دؤولت سيستملئري تورک اولموشدور. سؤزسوز کي، ياشاديغيميز چاغين ايزلري تاريخسل اولايلار و دئييشيم لرله باغليدير. هر اولوس و توپلومون هارادا ياشاماسي و يورد سالماسي کسين ليک له اونون کئچميشي نين گؤسترجه سي دير. دونيانين ان اسکي قيرخا ياخين اؤلکه سينده يورد سالان بير اولوسون نه قدر بؤيوک و تاريخسل وارليق اولدوغو دانيلمازدير. شرق عالمينده تاپيلان گونده ليک آبيده و تاپينتيلارين سونوجوندا تورک ايزلري نين بولونماسي او قدر عادي و نورمال حاله گلميشدير کي، تانينميش آنتي تورک باتي لي بيلگين و عاليملر ده آرتيق اونو دانماغا قالخيش ميرلار. تورکلر تاريخ بويو قونشولوغوندا ياشايان چين ليلر، مونغوللار، پارسلارلا و 15-16-جي چاغلاردا ايسه روسلار، آفغانليلار، هيندليلر و يئنه چين ليلر و فارسلارلا ايچ-ايچه اولموش، اولايلي تاريخلر ياشاميشدير. بو ياشامين اورگيندن دوغان بؤيوک اينسان کولتورو و اويقارليغين گونوموزه ده ک چکيلمه سي، بؤيوک بير وارليغين وار اولوشونون دانيلمازليغيني سرگيمکده دير. سؤزسوز کي، بو وارليقلارين وار اولوشوندا زامان-زامان اولوشماقدا اولان چئشيدلي اينانجلارين اؤزه ل رولو اولموشدور. آنجاق، ايللر بويو اينسانلاري اؤز ائتگي سي آلتينا آلان اينانجلارين ائتگي لي دوروما گلمه سي 2 و يا 3 يوز ايلين اورونو يوخ، بلکه ان آزي مينلر ايلين و حتّي 10-مين ايللرين يئنيشلي-يوخوشلو سوره جي نين سونوجودور. آزربايجان ايسه، بو سورج ايچينده سيستم لشميش و بو اويقارليغين واز کئچيريلمز ترکيب حيصه سينه عاييددير. ساييلي تاريخ آراشديرما مرکز و انستيتوتلارينا گؤره، م.ق. 4-جو مين ايلليک لرده اورتا آسيا و اؤن آسيا بؤلگه لري تورک ائتنيک سيستمي آلتيندا اولدوغوندا چئشيدلي تورک گله نک لري نين ده گليشمه آلانينا چئوريلميشدير.
سون زامانلار "تاريخ سومئرلردن باشلانير" دوشونجه سي نين يايقين لاشماسييلا آزربايجان و آنادولو تاريخي نين ده بولانيق ليغينا سون قويولماقدادير. چونکي، آزربايجان، آنادولو و قوزئي عراق، سئيحون-جئيحونلا دجله-فيراتي بيرلشديرن اورتا زولاق، باشقا آنلامدا ايسه ايکي گئنيش آلانين اورتا يايلالاريدير. سومئرلرين دونيانين ايلک مدني توپلوم آدلانيلماسي، آزربايجانين دا بو مدنيتله ياخين ايليشگيده اولماسيني و يا ان آزيندان بو مرکزين بيتيشيک ليگينده يئرلشمه سيني گؤسترمکده دير. بئله کي، م.ق. ان آزي 5 مين ايلليک لردن باشلايان اورتا آسيا آخينلاري قارادنيز، آغ دنيز، خزر و کنگر کؤرفزي[8] آراسيندا يورد سالميش، بو بؤيوک سولاردان ائتگيله نن ايکي چاي آراسي[9]، آراز-کور و اورمو، وان، آزاق، گؤيجه کيمي سولوق بؤلگه لرده ياييلميشديرلار. سومئرلر ايکي چاي آراسي و داها گونئيه - کنگره قدر چکيلسه لر ده، عيني کؤکدن و هامان آخيندان اولان قوتيلر و لوللوبيلر ده، خزر دنيزي و اورمو-وان-گؤيجه-آزاق گؤللري آراسيندا بؤيوک گوج مرکزي ياراتميش، ايکي چاي آراسي سينيرلاريندا سومئرلرله و آز سونرا ايلاملارلا بيرلشميشلر. باشقا ياندان قوتيلره داها ياخين مسافه ده اولان بؤيوک ايلام دؤولتي و يئنه قوتيلره بيتيشيک اولان آنادولو اوْرارتولاري گؤرونمکده دير. بونلار و بونلارا بنزه ر بير چوخ اؤرنک لر بوگونکو آزربايجانين ائتنوقرافيکيني و اؤزول داشيني اولوشدورموشدور. قيساجا، تاريخسل فاکتلارا گؤره، م.اؤ-سيندن گونوموزه ده ک اوزانان بير کسينتي سيز تاريخ آخيشي آيدينجاسينا گؤرونمکده دير. بئله کي، کنگر کؤرفزي آلانيندا سومئرلر، بير آز قوزئيه ساري زاگروسو دا ايچينه آلان ايلاملاردان اؤن آسيا، کيچيک آسيا، اورتا آسيا و داها اؤتده سيبير، ايتيل و آوروپايا چکيلن تورپاقلاردا قورولموش امپئراتورلوقلار و بؤيوک دؤولتلر پروتورک، پروتوتورک، اسکي تورک، اورتاتورک و چاغداش تورکلري نين ائل و ائل بيرلشمه لري اولموشدورلار. اونلار، بير کؤک، بير اؤزول و بير اولوس اولسالار دا، گئنيش تورپاقلاردا يايغين اولدوقلارينا گؤره، چئشيدلي ائتنيک و خالقلارلا قونشولوق ائتميش، ديل، گله نک و ياشام آليش-وئريشي سونوجوندا اؤزه ل کيمليکه و چئشيدلي آدلارا يييه لن ميشلر. بوگون تام امين ليکله دئمک اولار کي، دونيانين هئچ بير ائتنيک سل قورومو و وارليغي، تورک اولوسو کيمي چئشيدلي آدلارلا سسله نيلمه ميشدير. هر هانسي بيليم سل ندنلردن آسيلي اولسا بئله، ميلاد اؤنجه سيندن گونوموزه اوزانان تاريخ آرديجيلليغي گؤسترير کي، سومئرلر، ايلاملار، قوتيلر، لوللوبيلر، سوبارلار، ماننالار، هورريلر[10]، کاسسي لر، اورارتولار[11]، هيتتي لر، ميديالار[12]، توروکيلر، " گيلزان، زاموا، قيزيل بوندا، آللابريا، کاراللا، بوشتا، مسسي، سوريکاس، آلاتئيه، اويشديش، زيکئرتو، آنديا، سوبي، سانقيبوتو، پولوادي، ساکلار[13]، قامرلر[14]،ماسساگئتلر، کاسپيلر، آرشاک لار[15]، آتروپاتئنلر، هونلار، تابقاچلار، گؤک تورکلر[16]، اويغورلار، خزرلر، سابيرلار، آوارلار، گنگل لر، تورکئش لر، قارلوقلار، پئچنکلر، اوزلار، بولغارلار، فينلر، قيپچاقلار[17]، قاراخانليلار، آلبانلار، آرانلار، آزربايجان ساجيلري، آزربايجانليلاشميش عرب رووادي لر، آراز-کور شددادي لري، شيروانشاهلار، خلج لر، اوغوزلار، سلجوقلار، آتابي لي لر، قيرقيزلار، قازاقلار، تورکمنلر، اوزبکلر، تورکمانلار[18]، ائلدنيزلي لر، مونقول-تورک بيرليگي، غزنوي لر، خارزمي لر(شاهليلار)، عثمانليلار، قاراقويونلولار، آغ قويونلولار، صفويلر، آزربايجان خانليقلاري، آوشارلار، قاجارلار و... کيمي ائل و ائل بيرلشمه لري بير ائتنيکدن، بير ديلدن، بير اؤزول داشدان يعني تورک ائتنولوژيسيندن تؤرنميش و چئشيدلي تورک سوي و تورک بويلاريني ياراتميشدير. يوخاريدا دا قئيد اولوندوغو کيمي، آزربايجان بو بؤيوک ائتنوقرافيک و ائتنولينقويستيک دايره نين باتي کؤرپوسودور.
ائراميزدان قاباق 2-جي مين ايلليگين آخيري، 1-جي مين ايلليگين اوللرينده زاقروس داغلاري بؤلگه سينده بعضي کيچيک بي ليکلر ياراندي. گيلزان، زاموا، قيزيل بوندا، آللابريا، کاراللا، بوشتا، مسسي، سوريکاس، آلاتئيه، او ايش ديش، زيکئرتو، آنديا، سوبي، سانقي بوتو، پولوادي و ديگرلري واردي. آنجاق اونلارين ان قدرتليسي زاماوو[19] ايدي...
آزربايجاندا تورک ميلتي نين گليشمه سي!
دونيانين ان آدليم بيليم اينيستوتلاري نين سون آراشديرمالارينا گؤره، تورکلرين آتا يوردو يالنيز اورتا آسيا يوخ، داها گئنيش آلاني ايچينه آلميشدير. "تورکلرين اصيل ايلکين وطنلري اولموش اورتا آسيا يالنيز خزر دنيزي و آرال گؤلو آراسينداکي اراضيله محدودلاشماميش، بلکه او، اورال و آلتاي داغلاري آراسينداکي اراضيدن گئنيش، يعني بؤيوک، اونون شرق کانونون دا بالخاش گؤلو، غرب کانونون دا خزر دنيزي و مرکزينده آرال گؤلو يئرلشير. دئمک بوتون آزربايجان، خزرين اطرافي، زنگان، قزوين، همدان و حتّي چاغداش تورکيه نين شرقي و مرکزي ده تورکلرين اصيل و ايلکين وطنلري نين بير قيسمتي اولموشدور.[20]"
بو تورپاقلارين زنگين دوغاسي، حئيواندارليق و اکينچي لييه اويغون اولدوغو، گئنيش کوتله آخينينا ندن اولموشدور. بئله کي ، م.ق. 5 و 6-جي يوز ايلليک لردن باشلاياراق سومئر آخينلاري ايله ياناشي چئشيدلي آخينلار کسيلمک بيلمه ميشدير. بو آخينلارين گنلليک له باريش ايچينده اولماسي و قان تؤکولمه دن، باسقي ياپيلمادان گرچکلنمه سي گلمه لرله يئرليلر آراسيندا اولان اونسيت و ياخينليغين گؤسترگه سيدير. البتده بعضي زامانلار توققوشمالارين دا ايستيثنا اولماماسي گؤرونمکده دير. آنجاق کؤچمنلرله يئرليلر آراسيندا اولان باسقيلي ايليشگيلرين بير چوخو دا گؤزه چارپماماسي، اولان قايناقلاردان اله گلير. بير چوخ تاريخچي بيلگينلره گؤره، يئني کؤچلر بوگونکو آزربايجان و هنده وري اوچون گوج بيرليگي، اينسان چوخلوغو، ياشاييش بؤلگه لري، قارشيليقلي ايلگي آليش-وئريشلري و ياواش-ياواش شهرلشمه مدنيت سيستميني ارمغان گتيرميشدير. هر کؤچ اؤزويله چئشيدلي ياشام تجروبه سيني گتيررکن، باشقا کؤچلرده ده تجروبه قازانماغي باجارميشدير. بو کؤچلرين اوزون سوئرمه سي و غاليبن بير و يا ايکي، اوچ ياخين زولاقلاردان اولماسي دا ائل بيرلشمه لري و طالع بيرلشمه لريني اولوشدورموشدو. بئله کي ، يول اوزاقليغي، فصيللرين دئيشکن ليگي، بؤلگه و داغليق لارين سرتليگي، وحشي حئيوان يوروشلري، يول اوستو اولان يئرليلرين قارشي دورمالاري و... چئشيدلي کؤچمنلري بيرلشمه يه و طالع بيرليگينه چکير و حتّي اونلارين ابدي بيرلشمه سينه ال وئريشلي ايمکانلار يارالديردي. نه ايسه، يئني گلنلرين ياواش-ياواش يئرليلرله قاتيلماسي، يئني اينکيشاف سوره جينه گيره ن کوتله ديليني ده زنگينلشديرميش، اونون بيرلشديريجي اؤزولونون يارانماسينا ندن اولموشدور. يئرلي و گلمه کوتله لرين قوووشماسي و بو بيرليکدن اورتايا چيخان يئني گله نكلر، پروتورک* (ميلاددان قاباقکي تورک ديلينه پروتورک ده دئييلير. باشقا سؤزله ايلکين تورک.) سوره جي نين ده گوجلنمه سينه و مرکزلشمه سينه يول آچميشدير. گؤروندويو کيمي، بؤيوک گومانا گؤره، دونيانين ايلکين اينتئقرآسيا اولوشومو دا بورادان باشلاميشدير. سومئرلرين گونئي و ايکي چاي آراسيندا ايلکين هيروگيليف (ميخي) اليفباني ياراتماسي، هر يئردن داها ارکن آزربايجاندا اؤيره نيلمه يه و ياييلماغا باشلاميشدير. چونکي، سومئرلرين ياراتديغي ديل قايدالاري و يازي سيستمي آزربايجاندا يئرلشن ائل بيرليکلري اوچون بؤيوک آلاندا داها دا دوغما ايدي. بو آچيدان سومئرلرين ياراتديغي ميخي اليفبا او گونکو آزربايجاندا چتينليک ياراتمادان اؤيره نيلير و ياييليردي. نئجه کي ، آز سونرا بو گونکو آزربايجاني دا ايچره ن ايلام امپئراتورلوغو سومئرلردن آلينان ميخي اليفباني داها دا گئنيش و اويغون دوروما گتيرميش، سونرالار هيروگيليف سيستمي نين آشورلارا و فارسلارا کئچمه سي نين آنا مرکزي اولموشدور. دئمک ديل، آزربايجاندا اولوشان ميلت و يا توپلوم يوکسه ليشي نين اؤزول داشي کيمي ان اؤنملي يئر آلماقدادير. ديلين آزربايجاندا مرکزلشمه سي ايله وار اولان کيچيک قبيله و قوم دئييملري ده چوخ تئز بير زاماندا اوتوماتيک اولاراق آسسيميله اولماغا باشلاميش، يازي نين اورتايا گلمه سي ايله بوتونلوکله آرادان گئتميشدير. تورک ديلي نين گليشمه سي و وار اولان ياشاما قاتقي قاتماسي، تورک ياشام فلسفه سي نين تمل داياقلاريني ياراتماغا باشلاميشدير. ديلين چئوره دن آليچي خاصيتي و چئوره يه سوبيئکتيو وارليق قازانديرماسي، اؤز-اؤزه لوگونده يييه لنمه و ماليک اولما ذهنيتيني ياراتماغا باشلاميشدير. دوغانين اينسانا وئرديگي هر اوبيئکت، اينسان طرفيندن قارشيليق سيز بوراخيلماميشدير. بو قارشيليقلي آليش-وئريش آزربايجان اينسانييلا تورک ديلي آراسيندا ائله ايليشگي ياراتميشدير کي، تورپاق عاميلي ايله اينسان عاميليني عيني لشديرميش و بيرلشديرميش دير. ديلين يازيلي سيستمه گيرمه سي ايله سوسيال ساوادلاشما باشلاميش، يازيلي قوراللار[21] يارانميشدير. اينسان آجي-دادلي دويغولاريني ييغماغا باشلايينجا اؤنجه سؤزلو، سونرا ايسه يازيلي ادبيات ياراتميشدير. دويغولارين ديله گلمه سي ايله موسيقيلي نغمه يارانميش، ياواش-ياواش کوتله دويغوسونو اوخشايان موزيک آلتلري نين ده يارانماسي اورتايا چيخميشدير. ياشام آلانيني قوللوغا آلماق چاباسيندا يئنيش-يوخوشلو انگللرله اوغراشان توپلوم، اؤزونه، گوجونه، چئوره سينه اويغون اولان ان ال وئريشلي ايمکانلارا ال اوزالداراق يئني کيمليک لر قازانميشدير. آزربايجاندا، بو کيمليک قازانمانين سوره جي اؤز اؤزه ل کئيفيت لري ايله بو گونکو ايران آدلانان بوز قيرلارلا تام-تامينا فرقيلي اولموشدور. ائله بو اوزدن 7000-ايلليک آزربايجان تورک تاريخي نين 2500 ايلليک فارس تاريخيله قونشولوق ائتمه سي و گئنيش ايليشگي قورماسينا باخماياراق بو ايکي ميلتده ديل، تاريخ، گله نك، دين[22]، گؤرونوش، روحسال داورانيش، سوسيال-سياسال گؤروش بير-بيريندن تام فرقيلي و دئيشيکدير.
ياكوب م. لانداو اؤز آدليم "پانتورکيزم" کيتابي نين 10-جو صحيفه سينده مجار يهوديسي اولان گزيچي و آراشديريجي يازار "آرمينيوس (هئرمان) وامبري" ديليندن ايلگينج بير بنزتمه ني ايره لي سورور: "توم تورکي قوروپلارين فيزيکسل اؤزه لليکلري و گلنك لرينه گؤره آلت بؤلوملره آيريلميش بولونان تک بير عرقا عايد اولدوقلاري بللي دير.[23]"
ديل عاميلي نين آزربايجان تورکلويو اوزه رينده فلسفي ائتگي سي
چوخ گئنيش آنلامي ايله ديل، هر هانسي بير توپلومون دوشونجه، دويغو و دونيا گؤروشونو، داورانيش گوجونو و ياشام سوروجولوگونو سرگيله ين جانلي وارليقدير. تورک ديلي گئنيش آلانلاردا ياييلان، آنجاق بيتيشيک يايلاق و آلاندا داغينتيلي دورومدا ياشايان اينسانلاري بير آرايا گتيرمکده، اونلارا بيرگه اشارت، بيرگه گؤروش، بيرگه دويغو ايفاده سي، جانسيز نسنه لري[24] سسله جانلانديرما، ياخين جانليلاري آدلا سسلنديرمه، چئوره ني اشارتله دئييل، آغيزدان چيخان ايچ دويغويلا آنلاتماغي اؤيره دن بير سيستم اولقوسو اولموشدور. ايلک اينسان نسنه يه آد وئريرکن، او آدلاري منيمسه ميش و اؤزو ده همن آدلارا باغلاناراق سوسيال تمل قورماغا باشلاميشدير. ايلکين اينسان، دوغايا نئجه باخميشديرسا، ائله ده اونا باغلانميشدير. بير آد اؤز آرديجا بير ياشام طرزيني اورتايا قويموشدور. بو اورتايا قويولان ياشام طرزي، بللي بير توپلوم اوچون قودسالليق و يا قارشيليغلي آلان لار ياراتميشدير. بئله گليشمه سوره جينده دير کي، توپلوم ايچينده اورتاق چرچيوه لر، اينانجلار و بيرجه آنلاييشلار اورتايا چيخميش و منيمسنمه يه باشلاميشدير. هر اورتايا چيخان بير سؤزجوک، توپلوم مالينا چئوريلميش، اونون اوزه رينده دايانيشما و ديره نيش منطيق لري يارانميشدير. ديل يارانديقجا توپلوم قارشيليقلي ايلگي لنمه يه مئيل گؤستره رک، اشارت و سس آليش وئريشينه قالخميشدير. بير اؤيره نيلن سس و يا سؤز تکرار اولاراق قالارگي حاله گلميشدير. هر سس، اؤز چئوره سينه ايليشه رک يئني بويوتلار آلميش و دوغوشا باشلاميشدير. ديل، هر توپلومدا اولدوغو کيمي، تورک توپلولوقلاريندا دا، وحدت و توپارلاييجي گوج اولاراق آنا کيمليک سيمگه سي اولموشدور. هر اسکي ميلتين گليشمه سينده رول اوينايان چئشيدلي عاميللري گؤزه آلاراق، تورک ميلتي نين ميلت اولماسيندا ان اؤنملي رولو ديل اويناميشدير. سؤزسوز کي، تورک ديلي نين يارانماسي نين کسين تاريخي يالنيز تخمينلر اوزه رينده دئييله بيلر. آنجاق بو ديلين دونيانين ان اسکي ديلي اولماسي و يا ان آزيندا ان اسکي دونيا ديلي اولماسيندا آرتيق شوبهه قالماميشدير. اؤرنک اولاراق قوبوستان کؤهوللرينده کي ماغارالار اوزه رينده چکيلن پيجتوگرافيک (شکيللي) يازيلار، چوخ گئچمه دن همان اراضيده تاپيلان چئشيدلي داش قازمالاردا (اؤرنک: آزيخ) ايدئوگرافيک (فيکير بيلديرن) يازيلارا، بير آز سونرا تاپيلان آنيتلاردا ايشاره خط لرينه چئوريلير. سؤزسوز کي، ايلکين اينسان، هر هانسي چيزگيدن داها اؤنجه دانيشماغا باشلاميشدير. بئله اولان حالدا قوبوستان ايزلري نين 12-مين ايل ياشيني تصديق ائدن بيليم اينسانلاري تورک ديلي نين سيستم لشمه سي نين ايلک واريانتلاري نين ان آزيندان 10-مين ايل اولماسي نين دا يقين ليگي اوزه چيخير. تاريخ آچيسيندان سومئرلره ياخينلاشديقجا تورک ديلي نين وارليغي ياواش-ياواش اورتايا چيخميشدير. سومئرلردن قالان يازي ايزلري و بو ايزلردن اله آلينان سوسيال چيزگيلري[25]، تورکلرين ده همين چيزگيلره باغلي اولماسيني آيدينلادير. سومئرلرين آرديني توتان ايلاملارين ديل آلانيندا داها دا ايره ليله مه سي، سؤزجوکلره داها دا سيستم وئرمه سي و ايلکين قايدا ياراتماسيني ديلچيليک بيليمي تصديقله مکده دير. سون 50-60 ايلده آوروپا، آمئريکا و روسيا بيليم مرکزلرين تورک تورپاقلارينا عاييد اولان قازينتي ايشلري نين سونوجو تاريخ بيليمينده درين دئيشيک لييه ندن اولموشدور. سؤزسوز کي، بو آرخولوژيک چاليشمالارين سورمه سي ايله داها دا دئيشيک فاکتلارين اورتايا چيخماسي قاچيريلمازدير. بو چاليشمالاردان الده اولونان آرخولوژيک سونوجلارا گؤره، م.اؤ.سيندن چوخ قاباق زامان، اورتا آسيا اينساني ديليني گليشديرميشدير. 8-جي يوز ايللييه عاييد اولان اورهون آبيده لري، گؤک تورک امپئراتورلوغونون داها فورمالاشميش تورک ديليني ايشلتمه سيني گؤسترير. بو آبيده لرينده يازيلان ديل، گؤک تورکلرين و اويغورلارين گئنيش ديل قرافيکي نين جومله و سؤز قورولوشونو اورتايا قويور. بو کيتابتلرده دؤولت قوراللاري و ايشله م لري يازيلير. تورک ديلي آرتيق بير ايمپراتولوق ديلي اولاراق گؤستريلير. بو دوروم عئين ايله آزربايجان تورپاقلاريندا دا گؤزه چارپير. باخماياراق کي، بو بؤلگه ده گئدن قازينتي ايشلري سون زامانلارا دايانير و بو قازينتيلار بير چوخ زامان پان فارسيست و پان ايرانيستلر طرفيندن انگلله نير. آنجاق الده اولان سونوجلاردان بللي دير کي، اورتا آسيا، اؤن آسيا و اورتادوغونون ياشام تاريخي گنلليک له و تورک تاريخي اؤزه لليکله بؤيوک آلاندا عيني آنلامي ايفاده ائدير. آزربايجان و اونون داها گونئييندن تاپيلان داش يازيلاري نين باتي بيلگينلري طرفيندن اوخونماسي اسکي تورکلرين چاغداش تورکلره نه قدر ياخين اولماقلاريني اثباتلايير. سومئر، ايلام، قوتي، لوللوبي، مانا، مئديادان قالان آدلارين اوخونماسي و بو آدلارين چاغداش آزربايجاندا دانيشيلان ديل ايله اوست-اوسته گلمه سي، تورک ديلي نين آزربايجان تورکلويونون ميلت حالينا گلمه سينده واز کئچيريلمز رولونو گؤسترمکده ير.
آزربايجاندا تورک ميلتي نين گليشمه سينده تورک ديلي نين رولو
ديلچي عاليملرين اورتاق دوشونجه سينه گؤره، تورک تئرمئني نين گئنيش ايشله ديلمه سي نين زاماني هون امپئراتورلوغونون چاغينا دايانير. هون امپئراتورلوغونون خيدمتينده اولان گؤك توركلرين بو امپئراتورلوقدان سونرا دؤولتلر قورولوشو محض تورک آدييلا اولور.
ميلادين 4 و 5- جي يوز ايلليک لرينده ياواش-ياواش بؤيومه يه باشلايان و گئنيش قبيله و ائل بيرلشمه لريني اولوشدوران دؤيوشکن، قورخماز و اؤلومه قوشان توران ائلليلر، چوخ گئچمه دن تورک هون امپئراتورلوغوندا بؤيوک اؤنجوللوکله گئنيش يئرلر آلماغا باشلاديلار. هونلارين گوجدن دوشمه سي موغول چووان-چووانلارين بؤلگه يه کؤلگه سالماسينا نده ن اولموشدور. بو اوزدن سوي و کؤک ياخينليقلاري اولان آشنا ائلي موغوللارلا بير اتيفاغا گيرمه يه اوستونلوک وئرديلر. چووان-چووانلارين گوجدن دوشمه سي ايله، 552-جي ايلده آشنا ائلي چووان-چووانلاري يئنه رک ايلک دفعه تاريخده تورک آدلي بير دؤولت تمليني قويماغا باشلادي. اؤزلريني گؤك تورك* (*تورک: قورخماز، ايگيد، گؤک:گؤي، ايلاهي، قودسال. گؤك تورك: قودسال قورخماز.) آدلانديران ائل بيرلشمه لري آز بير زاماندا بوتون استئپ و هنده ورده اولان سوي داش ائل بيرلشمه لريني اؤز حيمايه سي آلتينا آلدي. 745-جي ايله دک اوزانان گؤي تورک امپئراتورلوغونون قويدوغو ان قالارغي ارثيه اؤزوندن اؤنجه کي آتالار تاريخي نين آد ماهيتي و ميللي کيمليک آدي اولدو. گؤك تورك لرين ان بؤيوک باشچي لاريندان بيري امپئراتولوغون باش باخاني تون يوقوق، بيلگه خاقان اولموشدور. او، ايلک کز اولاراق تورک آدي داشييان بير دؤولت سيستمي ياراتميشدير.
گنل ليکله گؤي تورکلر دؤولت سيستميني ميللي ايدئولوژييايا باغلارکن، اوچ اؤزول داشي گؤي تورک دؤولتچيليگي نين باشيندا يئرلشديرميشلر:
آ) چيني باسقي آلتيندا توتماقلا، تورک دؤولتي راحات اولوب، يئمکدن تامين اولسون.
ب) چين،ده داغينيق اولاراق سپلنميش تورکلر آنا يوردو اؤتوکنه قاييتماليديرلار.
ج) آسيادا نقده ر تورک وارسا تورک خاقاني نين بايراغي آلتينا توپلانماليدير.[26]
بللي اولدوغو کيمي، دؤولتچيليگين تملينده ميللي ايدئولوژي تملينه دايانان زامان دؤولت يؤنه ديچيلري نه ايسته ديکلريني، نئجه ايسته ديکلرينيني، نه زامان ايسته ديکلريني و کيمدن ايستمکلريني بير ياپيد اولاراق اورتايا قويماغي باجارميشديرلار. 734-جو ايلده بيلگه خاقان اؤلدو. يئني سئي داشقازمالاريندا بيلگه خاقان ديليله تاپيلان کتيبه ده يازيلير:
"ائي تورک ميلتي، اوسته گؤک ييخيلماز، آلتدا يئر دلينمزسه، دؤولتي، تؤره ني کيم ييخا بيلر!"
آيديندير کي، گؤك توركلرين دؤولتچيليک سيستمينده اولان تورک اؤزولونون يارانيش چاغي قيسسا وعده لي بير تاپينتي دئييلدير. تاريخين گؤسترديگينه گؤره، سومئرلردن باشلايان دؤولتچيليک گله نگي تورک ائللري نين ايچينده ياييلاراق ائل گله نه يينه چئوريلميشدير. آنجاق گؤي تورکلره دک دؤولتچيليک سيستمي ائل و قبيله كيم ليگي اوزه رينده قورولموشدور. بئله کي، ائل بيرلشمه لري نين باشيندا دايانان بؤيوک خان، ائلين ان آپاريجي باشچيسي کيمي، هم ده دؤولت باشچيسي اولموش و ائل بيرلشمه لري نين دؤولت باشچيسي تانينيردي. دئمک گؤك توركلردن داها 5000-ايل قاباق بؤلگه ده و اؤزه لليکله آزربايجاندا حاکيم اولان ائل بيرلشمه لري هر هانسي آد داشيماسيندان آسيلي اولماياراق تورک ديللي و زامان - زامان گليشمکده اولان تورک تؤره لي گله نكسل توپلوملار اولموشدور. سؤزسوز کي، بوتون بو گليشمه لرين مرکزينده تورک ديلي و بو ديلدن اورتايا گلن ياشام فلسفه سي دايانماقدادير. بير آز گئنيش آلاندا تورک ديلي ده، بوتون باشقا ديللر کيمي تاريخسل گؤره وي اوزه رينده ياييلديغي يئرلرده اينسانلارين دوشونجه و دويغو سيستميني اولوشدورموش، اونلارين اورتاق تمليني، بيلديريسيني، آنلاتيم و بيرلشديريجي باغيني بيچيملنديرميشدير. بير سؤزله، تورک ديلي ائل بيرليکلري نين بيرلشمه سينده ان بؤيوک رول اويناميشدير.
آزربايجاندا تورک ميللتي نين مرکزلشمه سينده دؤولتچيليگين اؤنمي!
سؤزسوز کي، آذرابايجاندا تورک دؤولتچيليگي نين گله نكسل لشمه سي، بوتون تورک تاريخينده اولدوغو کيمي ائل، ائل بيرلشمه لري، طايفا و قبيله لر اوزه رينده اولموشدور. بو دانيلماز گرچکدير کي، تورک اينساني تورک اولدوغونو دئييل، قبيله، ائل، خاقان و بو کيمي ميلت آلتي عاميللري منيمسه ميش، اونو تانيميش و اوزه رينده دايانميشدير. بو دؤولتچيليک سيستمي اؤز زامانينا گؤره نه قدرده دوغال اولموشسا، تورک اينساني نين چاغداش دؤولتچيليک باخيشيندا اولدوقجا اويومسوزلوقلارا يول آچميشدير. سؤزسوز کي، بير ميلتين تاريخ بيلينجي، ان چوخ او ميلتين تاريخسل دؤولتچيليک گله نه ييندن بسله نه رک دوشونجه اولقوسونون بيچيم لنديرير. بير توپلوم، حافيظه سيله ميلته چئوري لر. حافيظه نين نه درجه گوجلو اولدوغو و يا اولماماسي او توپلولوغون ميلته چئوريلمه سينده دانيلماز رول اوينايير. حافيظه بير ميلت طرفيندن سورجلي يارانارسا، دؤولت طرفيندن آرخيوله نر، نسيللر آراسي اورتاق اولوسال کيمليک اولوشومونا چئوريلير. هرگاه، تاريخ حافيظه سي ياشانان اولقولار آراسيندا هارمونيک سيستم کيمي گؤرونرسه، او ميلتين اؤزونه تابع چيليگي کسيلمز حاله گلميش اولار. بو، او دئمکدير کي، ميللي حافيظه ياراناندان بري کسينتي سيز اولاراق بير آنلامي سرگيله مه يه خيدمت ائدر و ميلتين گنل آنلاييشي نين اؤلچو و چکيسيني بليرلنديره ر. اؤرنگين، چين، ميصر و يا آلمانيا کيمي توپلوملاردير. بو ميلت-دؤولتلر ده ازلدن اوتوراق دؤولتلر اولماميشلار. اونلار دا تورکلر کيمي اؤنجه قبيله لر، ائل بيرلشمه لري، کيچيک توپلولوقلار اولاراق دؤولت سيستمي قازانميشديرلار. آنجاق تورکلردن داها ارکن ميلت-دؤولت آنلاميني قاپساميش، دؤولت و ميلت ايليشگيلريني ساغلاما آلميشلار. چين، ميصر (رب) ميلتلريندن دانيشارکن باشقا آدرس لري آختارماغا گرک قالمير. چين ين دؤولت و ميلتي[27] عيني له شير، عيني ايفاده داشييير و تام آيريلماز بير اولوسال تاريخ حافيظه سينه دايانير. بو اوزدن چين تاريخينده چئشيدلي سوي، بوي، طايفا حاکيميتي اولسا بئله، هاميسي چين تاريخ حافيظه سينده يئرلشير. ميصر و آلمانيا دا آز-چوخ چين کيم ليگينه بنزه ر اويوما صاحيبديرلر. آزربايجان تاريخينه گلينجه، سوْرونون چکيسي بير يانا قالسين، تمل اولاراق بير بليرسيزليک اورتادا دولاشير. بو بليرسيزليک يالنيز آزربايجان دئييل، هم ده آنادولودا، قافقازلاردا، حتّي تاريخي تورکوستانين باشا-باشيندا گؤرونور. تاريخي تورکوستاندا گؤك توركلرين 552-جي ايلده ايلک دفعه اولاراق سلاله و قبيله يوخ، سوي دؤولتچيليک ياراتماسي، تورک اولوسال بلله ييني[28]ياراتماغا باشلاسا دا، اونلاردان سونرا اويغور، اوغوز کيمي دؤولتلرين يئني دن طايفا، قبيله دؤولت ياراتماقلاري، گؤي تورکلرين ياراتديقلاري ميلت-دؤولت عنعنه سيني ياري يولدا قويور. همين يالنيش گله نه يين سونوجو اولاراق بوگون تورک تاريخيندن سؤز آچيلاندا اوجسوز-بوجاقسيز بير سيرا چئشيدلي آدلار مئيدانا گلير. حتّي ايش اورا چاتير کي، بعضي اونلو تورک تاريخچيلري بئله ايفاده لر ايشله ديرلر: "آتاتورکون الي ايله عثمانلي امپئروتورلوغو ييخيلاندان سونرا تورک دؤولتي قورولدو!!!" و يا "عثمانلي پاديشاهي، سلطان سليم، ايران شاهي(؟)، اسماعيلي چالديراندا يئندي!!!" گؤروندويو کيمي عثمانلي دؤولتي تورک دؤولتي دئييلدير کيمي گؤستريلير و آتاتورکون عثمانلي-اسلام سئنتز دؤولتيني ييخاندان سونرا تورک دؤولتچيليک گله نه ييني قورماغا باشلايير. شاه اسماعيل ايسه، ايران شاهي آدلانيلير. و اونون عثمانلي سلطان سليم طرفيندن يئنيلمه سي بؤيوک سئوينجله قارشيلاشير. حال بوکي، او زامان ايران آدلي بير دؤولت اورتادا يوخدور. ان آزيندان تورک سويلو بير صفوي دؤولتي وار. گؤروندويو کيمي، بولانيق تاريخ ذهنيتي، يالنيز کوتله دئييل، حتّي آيدين تورکلرين ده تاريخ بيلينجينده درين چاتلاق ياراتميشدير. سؤزسوز کي، آزربايجان تورکلويونون بولانيق ذهنيتي ده ائله بو يالنيش تاريخ باخيشيندان قايناقلانير. کئچميش سطيرلرده قئيد اولدوغو کيمي، سومئرلردن آز سونرا يارانان ايلام، قوتي، لوللوبي، هورري، ايسکيت، کامئر آراتتا، اورارتو، هيتت، ماننا، مادا کيمي دؤولتلر محض آزربايجاندا، آنادولودا يارانديقلاري اوچون آزربايجان و تورکيه نين اسکي دؤولت سيستم لريدير. آزربايجان و آنادولودا تورک دؤولتچيليگي نين 11 و 12 يوز ايلليكده قزنويلرين، سلجوقلارين، چينگيزخانليلارين (مونغول-تورک بيرلشمه لري) گلمه سي ايله باشلانماسي داستانلاري نين نه قدر بوش و ميللي کيمليک شعوروندان يوخسون اولماسي گوندن-گونه آيدينلاشماقدادير. بو آرادا بعضي دار گؤروشلو و محافيظه چي تاريخچيلريميز او قدر ايره لي گئديرلر کي، آمئريکا و آوروپا اينيستيتوتئتلري نين تورک تاريخي حاقيندا يايديقلاري درين بيلگيلري بئله شانتاژ و پرووکاسييون مئيدانينا چئويريرلر.
آزربايجاندا 1918-جي ايلدن اؤنجه دؤولتچيليک سيستمي اولوبدورمو؟ بو سورونو اورتايا قويانلار ايکي قوروپدورلار. بيرينجيسي آييق-ساييق دوشمنلريميز، ايکينجيسي ايسه تاريخيميزي ياريمجيق اؤيره نيب، ياريمجيق اؤيرتمکده اصرارلي اولان اؤزوموزده ن اولانلاردير. کيمسه چيخيب دا دييه بيلر کي، ان آزي هوئري لردن باشلايان و قاجارلاردا سونا چاتان سلاله دؤولتلري تورکلردن باشقا کيملر اولموشدورمي؟ کيمسه چيخيب ايدعا ائده بيلر کي، بوگونکو آزربايجان يايلاسي آدلانان گونئي قافقازلاردان دوغو زاگروسادک چکيلن بو داغ-داشلاردا تورکلردن باشقا آيري يئرلي دؤولتلر ده اولموشدورمو؟ بوگونون آزربايجاني، کسين ليکله قوتيلرين، ايلاملارين، ساقالارين، کامئرلرين (قامر)، خزرلرين، ماننالارين، مئدييالارين، آلبانلارين، شيروانشاهلارين، صفويلرين، آوشارلارين، قاجارلارين و.... کيمي سلاله دؤولتلرين ائولادلاريديرلار. بو سلاله دؤولتلر، بير گونده اورتايا قونان دؤولت سيستم لري دئييللر کي، کيمسه دوروب اونلاري بير-بيريندن آيري آراشديرماغا قالخسين! اونلار آردي-آرديندان گلن سوي بير، ديل بير، ائل بير چئشيدلي باتي تورکلري اولموشدورلار.
آلمان دؤولتچيليک تاريخيني آراشديراندا، گئرمن تئرمئني له، گئرمه نييا تئرمئني ائله بيرلشير کي، کيمسه نين اونا توخوناجاق گوجو قالمير. حال بو کي، پروس دؤولتي نين تاريخينده ان آزيندان 38 باغيمسيز دؤولت بيرليگي واريدي. بو 38 دؤولت هاميسي گئرمان اولدوقلاريني دوشونور، حتّي ان تميز گئرمان اولدوغونو اثبات ائتمک اوچون کسينتي سيز اولاراق بير-بيريله ساواشيرميشلار. پروس، باوآريا، بادئن، ساکسوني، هئس، وورتومبئرگ، دارموچتاق، کارل سروهه و.... کيمي مستقيل شاهليقلار اولان پروسا باج وئره نلري نين تاريخيني يالنيز آلمانيا تاريخينده آراشديرماق ممکوندور. دئمک آلمانيادا اولانلار، نه اوچون و هانسي ندنلره گؤره آزربايجاندا اولماز حاله گلير!؟ آيدين دير کي، اورتادا دؤولت و ميلت ايراده سيني اولقولانديران بير سيستم گؤرونتوسو اولمالي دير. دوغرودور کي، طايفا، سلاله، امّت، خانليق، آتابي ليک کيمي دؤولت سيستم لري کئچه ري اولدوغوندان ميللي ائتنيک دؤولت سيستمي نين يارانماسينا انگل اولور، آنجاق اؤزو-اؤزه لوگونده ميلت سيستميندن قيراقدا قالمايير و اؤز قايناغي اولان اولوسوندان قايناقلانير. ميلت بير سوي اولاراق قالار، يئنيش-يوخوشلارييلا اوفانير و ديرچه لر. چونکي ميلت، اينسان دئمکدير، اينسانلارين توپلوسو ايسه روحسال لانميش بير بيولوژيک وارليقدير. آزربايجان تورک ميلتي بير روح سل بيولوژيک وارليق اولاراق بو قونو ايچينده آنلام تاپير و تعريف اولونور.
آزربايجان وارليغي نين بيچيملنمه سينده، اولوسال تورک کولتور كيم ليگي نين رولو
بير توپلومون آنلاشيلان کيم ليگي، اورتايا قويا بيله جک دوغال تانيتيم طرزي، سادجه "من کيمم، کيملرده نم، هارادان گلميشه م، اولدوغوم، بولوندوغوم يئر هارادير!" يانيت ينا باغليدير. آيريجا بير توپلومون، اؤزونو نه ساياق درک ائتمه سي، نئجه تانيتماسي، دويغو و دوشونجه سيني هانسي اؤزه لليکلرله سرگيله مه سي ديشمه ز شرطدير. بير چوخ دوشونوره گؤره، اولوسال کولتور کيمليک بير توپلومون دوشونجه سيستمي نين گؤزگوسو و او توپلومون دونيا گؤروشونون گؤسترگه سي دير. اولوسال کولتور کيمليک هم قوروجو و هم آخيجي دير. بونا گؤره قوروجودور کي، اولوسو بير آرادا توتماغين ان تمل داشيدير. اونون اولماديغي يئرده داش، داش اوستونده دورماز، توپلوم پارام پارچا اولار. دؤولتله اولوس آراسيندا اؤزگه ليک حوکم سوره ر و جمعيت داغيلاراق اؤزگه لرين تابع ليگينه گيرر. و اوندان اؤتور آخيجي دير کي، ايستر اوردو گوجو ايله، ايستر اکونومي، تاريخ و ديل کاناللاري ايله باشقا ميلتلرين کولتور آلانينا گيرمه گي باجارار، اؤز اينسانلاري نين گله نك، گؤرنه کلريني باشقا ميلتلرين ده مالينا چئويرر. اولوسال کولتور کيمليک بيلينجي اولمايان بير توپلومون اولوس کيمي ياشاماسي ماحالدير. دؤولتيني، اوردوسونو و حتّي ديل کيمي تمل عنصرونو ايتيره ن بير توپلومون اولوسا دؤنوشو ممکون اولاسي دئييلسه، بيرليکده اولوسال کولتور کيمليک بيلينجيني الدن وئرميش بير توپلومون يئني دن ديريلمه سي اولومسوز معجزه يه بنزر. ايران آدلانان يئرده ميليونلارلا ديليني ايتيرميش تورک کؤکن لي اينسان ياشاماقدادير. اونلار فارسلارين آسسيميله سياستينه توش گله رک ديللريني الدن وئرميشديرلر. لاکين کؤکلو-کولتورلو بير تورک وارشحليغي نين گوندن-گونه گوجلنمه سي ايله آسسيميله اولونوب، ايتميش کيمي گؤرونن ميليونلار تورک اؤز اولوسال كيم ليگيني يئنيدن قازاناراق، تاريخسال سجييه لريني الده ائده جکلر. آزربايجاندا ميللي کيمليک بيلينجي نين آرتماسييلا اؤز ديليني اونودان تورکلر هر شئيدن اؤنجه تورک ديلينه ساريلاجاق و زامان سوره جينده حتّي ان کسگين تورک كيم ليگي داواسينا قالخاجاقلار.
اولوسچولوق دوشونجه سي نين بيچيملنمه سينده اولوسال کولتور کيمليک بيلينجي بئيين ساييلارسا، کسين ليکله، ديل، تاريخ، ادبيات و اوردو، اولوسال کولتور کيمليک بيلينجي نين شاه دامارلاري ساييلماليديرلار. آدلاري سادالانميش بو دؤرد تمل عنصر، بوتون يئنيش-يوخوشلاري، فرقلي زامانلارا عاييد ائتگين ليگي و چئشيدلي آخارلارييلا گئنيش اينسان کوتله سي نين وارليغيدير. بو وارليق عنصرلريله گئنيش اينسان کوتله لري، من کيمم سوروسونو يانيتلايير، من هاردان و کيملردن گلميشه م، سوروسونا آيدينليق گتيرير. سؤزسوز کي، آزربايجان کيم ليگي تک باشينا بئله بير سورغونون آلتيندان چيخا بيلمز. چونکي، آزربايجان تاريخيني گنل تورک تاريخي ديشيندا گؤرمک ممکون دئييلدير. ويل دورانت "ميخ خطي نين يارانيب، تکميل لشمه سي، سومئرلرين بشريت اينکيشافينا وئرديک لري ان بؤيوک هديه دير."[29] دئينده، اصلينده تورک وارليغي نين ايزينده و اولوشما نقطه سينده يئرلشن اسکي تورک اينسانلارين ياشاديغي تورپاقلاردان دانيشماقدادير. بو تورپاقلار، اورتا آسيا، اورتا دوغو، آوراسيا بؤلگه لريني ايچينه آلان بؤيوک بير آلاندير. سؤزسوز کي، آزربايجان سومئر آخاريندان ان چوخ پاي آلميش بو مکانلاردان بيري اولموشدور. آزربايجان وارليغي، ايستر م.ق. 5-جي مين ايلليكده سومئرلر، ايستر م.س. 11-جي يوز ايلليكده سلجوقلار، ايسترسه ده بو گونکو دوروموندا بير آن اولسون بئله، تورک وارليغي نين ديشيندا اولماميشدير. دئمک، ويل دورانت سومئرلردن دانيشارکن، اسکي آزربايجان تورک توپلولوقلاريني دا گؤسترمکده دير.
اولوسال کولتور بيلينجين اؤز تاريخيله اويوم ساغلاماسي، دانيلماز بير اؤن شرطدير. هئچ کولتور اؤز تاريخينه، ديلينه و گله نكلرينه باغلي اولمادان اولوسال کولتور اولا بيلمز. اولوسال کولتور كيم ليگي بير اينيستيتوت و بيليم سل تاپيناق دئييلدير، بلکه بير اولوسون دوغوشوندان يارانان زامانسيز، ياشسيز بير دوغالليقدير. تاريخ آخاريندا بليرسيز کوتله طرفيندن يارانميش کولتور كيم ليگي، قوشاقدان قوشاغا يئني بويوتلار قازاناراق، مين ايللر بويونجا قول-بوداق آتميش، اولوسويلا پئکيشميش و بيرلشميشدير. بو اوزدن، اينسانلارينا گووه نج قايناغي اولموش، اونلارين ايداره چي ليک گوجونو هامارلاميش و ميلت دؤولت اولاشيمينا ان بؤيوک يارديمچي عنصر اولموشدور. اولوسال کولتور کيمليک بيلينجي، ميلتين دوشونجه و ياشاما اؤلچوسونو يوخاري ظرفيت لره داشييار. اولوسال شعورو يوکسک و اويانيق اولان بير ميلتين ايداره چيليک و اؤزقابيليتچيليگي زوراکيليقلا دئييل، دوغال ياشام اولاراق اؤزونو گؤسترر. اونون قازانديغي هر شئي، ميلت مالي اولار. يابانجيلارين نوفوز دايره سي دارالار. ميللي شعور، هر شئيدن اؤنجه بوتون اينسانلارلا ائشيت ايليشگي قورماغين اؤن شرطيدير. ميللي شعوردان يوخسون اولان توپلوم، يالنيز نئچه درجه لي تابع وطنداش ساييلا بيلر. ان اوفاق شرطلر ايچينده باشقا ميلتدن اولان بيريسي ايله ائولنمک ميللي شعورون يوخسونلوغونون آيدين اؤرنگي دير. تاريخ ميللي شعورون بئيينيدير. بعضي ميلتچيلره گؤره، يالنيز تاريخين قهرمانليق صحيفه لريني ايشيقلانديرماق گره کير. اونلارا گؤره، ميلتي يالنيز قهرمانليق تاريخي آياقدا ساخلايا بيلر. حالبو کي، تاريخ بوتون بويوتلاري ايله بير ميلتين ماليدير. بير اولوس تاريخي نين اولوملو-اولومسوز اولايلاري ايله ياشاميشدير. ميلت بوتؤودور سه، تاريخي ده بوتؤودور. يالنيز بوتؤو ديلدن، تاريخدن، ادبياتدان اولوسال کولتور کيمليک بيلينجي يارانا بيلر. ديلي و تاريخي بؤلونموش بير ميلتين اؤزو ده بؤلونور. نه قدر کي، بير اولوسون اولوملو تاريخيني شيشيرتمه ک خطادير، اوندان داها فاجيعه ليسي، اولومسوز[30] تاريخ سرگي له مکدير. بير ميلتين تاريخي نين يالنيز اوْلومسوز طرفلريني بؤيودوب، گنجلره آشيلاماق او ميلتين حاقيندا اوز وئرن ان بؤيوک جينايتدير. تاريخين قورونوب دوزگونجه نسيللره اؤتورولمه سي، اونون قهرمان و اردملي يؤنلريني داها دا بؤيوده رک قيوانج حاله گتيريلمه سي، زاماندا ياشايان هر بير تاريخچي بيلگي نين باشليجا گؤره وي دير. بو باخيمدان هر ميلتين تاريخ و ديل قوروملاري نين باشيندا يالنيز و يالنيز اؤز کؤکونه باغلي اولان اوزمانلارين دايانماسي گره کير.
گنل ليکده تورک تاريخي نين يابانجيلار و دوشمنلر ا
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر